Mustaqil ish-2 Masofadan o’lchash

Mustaqil ish-2 Masofadan o’lchash

Bajardi: Nimatullaev Davron

Tekshirdi: Axmedova A

Reja:

• 1. O’lchash texnologiyasi
• 2. Masofadan o’lchash asboblari
• 3. Texnik nazorat turlari
• 4. Masofadan o’lchash sxematikasi
• Xulosa
• Foydalanilgan adabiyotlar

O’lchash texnologiyasi

• O’LCHASH TEXNIKASI — ishlab chiqarish jarayonlari, tekshiriladigan ob’yektlarning xossalari va holatlarini ifodalovchi miqdorlarni qayd qilish usullari va vositalarini o’rganish hamda ishlab chiqish bilan shug’ullanadigan fan va texnika sohasi. Jismlarning og’irligini o’lchash usullari va tarozilar miloddan bir necha ming yil ilgari ham ma’lum bo’lgan. Vaqt, masofa, maydon va burchaklarni o’lchashda, qurilish ishlarida o’lchash usullaridan keng foydalanilgan. Qadimda ham ancha nozik o’lchash ishlari bajarilgan. Masalan, o’sha davrlarda yorug’lik nurining sinish burchagi va yer Meridianlari aniqlangan. Fan rivojlangan sari o’lchash texnikasi ham takomillashtirilib borilgan.

Abu Rayhon Beruniy matematika, astronomiya, geodeziya va boshqalar fanlarga oid asarlarida o’lchash usullari va vositalarini yoritishga katta ahamiyat bergan. U yer shari o’lchamlarini aniqlashda oddiy va o’ziga xos usullarni qo’llagan. Ulug’bek osmon jismlarining koordinatalarini aniqlash, yulduzlar va sayyoralar orasidagi masofalarni, joylarning geografik kengligi va uzunligini o’lchash kabi amaliy astronomiya masalalarini o’z davrining turli-tuman o’lchov asboblari yordamida hal etgan.

• Abu Rayhon Beruniy matematika, astronomiya, geodeziya va boshqalar fanlarga oid asarlarida o’lchash usullari va vositalarini yoritishga katta ahamiyat bergan. U yer shari o’lchamlarini aniqlashda oddiy va o’ziga xos usullarni qo’llagan. Ulug’bek osmon jismlarining koordinatalarini aniqlash, yulduzlar va sayyoralar orasidagi masofalarni, joylarning geografik kengligi va uzunligini o’lchash kabi amaliy astronomiya masalalarini o’z davrining turli-tuman o’lchov asboblari yordamida hal etgan.
• Taxminan 15 asrgacha O’lchash texnikasi matematika fanidan ajratilmagan. «Geometriya» (Yerni o’lchash), «Trigonometriya» (burchaklarni o’lchash), «uch o’lchov fazosi» va hokazo tushunchalar buning dalilidir. 16-18-asrlarga kelib, fizika fanining keng rivojlanishi natijasida O’lchash texnikasi ancha takomillashtirildi. Fizika o’sha vaqtlarda, asosan, tajriba va O’lchash texnikasiga to’la asoslangan edi. Takomillashtirilgan soat, mikroskop, barometr, termometr va ba’zi bir elektr o’lchash asboblari o’sha davrda yaratilgan.

Telemetriya (uzoq masofadan o’lchash) sohasida radiotelemetriya yo’nalishi mavjud; u kosmik radiotelemetriya va raqamli o’lchashlarni o’z ichiga oladi. 20-asr 70-yillaridan boshlab O’lchash texnikasi ancha rivojlantirildi. Deyarli hamma sohalarda raqamli elektron o’lchash asboblarining sifati va ishonchliligi ancha oshirildi, mikroelektronika elementlari asosida yangi chidamli o’lchash asboblari va tizimlari yaratildi.

• Telemetriya (uzoq masofadan o’lchash) sohasida radiotelemetriya yo’nalishi mavjud; u kosmik radiotelemetriya va raqamli o’lchashlarni o’z ichiga oladi. 20-asr 70-yillaridan boshlab O’lchash texnikasi ancha rivojlantirildi. Deyarli hamma sohalarda raqamli elektron o’lchash asboblarining sifati va ishonchliligi ancha oshirildi, mikroelektronika elementlari asosida yangi chidamli o’lchash asboblari va tizimlari yaratildi.
• Hozirgi zamon o’lchov apparatlari va sistemalari o’lchash natijalarini matematika usullari yordamida ishlash va ularni uzoq masofalarga uzatish imkoniyatiga ega. O’lchash tizimlarida turli signallar (elektr, akustika, yorug’lik va hokazolar) dan foydalaniladi.

Texnik nazorat turlari

• Tovush eshittirish texnikasida o’lchash va nazoratning asosiy vazifasi tinglovchilarga eshittirish dasturlari uzluksizligini kanalning barcha trakt parametrlarining belgilangan elektr normalari chegaralarida ta’minlash hisoblanadi. Bu me’yor 11515-91 «Tovush eshittirish kanallari va traktlari. Sifatning asosiy parametrlari. O’lchash uslullari» standarti bilan belgilangan.
• Tovush eshittirish signallarini o’lchash va nazorat etishni uch usul bilan bajarish mumkin:
• - vaqti-vaqti bilan o’lchash;
• - tezkor nazorat;
• - avtomatik nazorat.
• Tovush eshittirish traktlarida vaqti-vaqti bilan o’lchash ish jarayonida, tanaffus vaqtlarida, shuningdek zarurat bo’lganda rejali profilaktika ko’rigi oxirida, qaysiki profilaktika natijasida o’zgarishi mumkin hollarda, o’tkaziladi.

Masofadan o’lchash

• Trakt va ayrim zveno parametrlarini masofadan o’lchash mumkin, masalan, teleradio texnik nazorat bo’limidan kanalning boshidan-oxirigacha «radiouyi – KTAX-ulovchi tizim-uzatgich» parametrlarini o’lchash mumkin.
• Shunday qilib, hamma asosiy parametrlarni: ACHT notekisligi, garmonikalar koeffisienti, shovqinlardan saqlanish va boshqalar aniqlash mumkin. Masofadan o’lchash sxemasi 1- rasmda keltirilgan.

Masofadan o’lchash sxemasi

Xulosa

• Keyinchalik bu usullar kimyo, geologiya va boshqalar sohalarda ham keng qo’llanila boshladi. Ko’plab elektr o’lchash asboblari yaratildi. Bu asboblar turli fizik kattaliklarni elektr kattaliklariga aylantirish, o’lchash natijalarini qabul qilish, uzoq masofalarga uzatish, matematik ishlash va avtomatik usulda boshqarish masalalarini ancha osonlashtirdi.
• O’lchash asboblarini ishlatish sohalari va o’lchanishi zarur bo’lgan kattaliklarning turiga ko’ra, chiziqli va burchak kattaliklarini o’lchash; mexanika, optika, akustika, issiklik fizikasi, fizikkimyo, elektr va magnit kattaliklarini o’lchash; chastota va vaqgni o’lchash; radiotexnika o’lchashlari va hokazolar.

Foydalanilgan adabiyotlar

• 1. Ziyonet.uz
• 2. Wikipedia.com
• 3. Boshqa internet saytlaridan