O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti biologiya kafedrasi

Ajratuvchi to’qimalar.Hujayralarning hayot faoliyati natijasida bir qator chiqindilar hosil 
bo’ladi. Ularga organik kislotalarining ba’zi tuzlari, smolalar, efir moylar, kauchuk va 
boshqalar kiradi. Bu moddalar o’simliklar organizmidagi maxsus ajratish sistema-si 
yordamida chiqarib yuboriladi. Bu sistemalar smola yo’llari va sut naychalaridir. Ba’zan 
oddiy parenxima hujayralari ham chiqindilarni tashqariga chiqarish vazifasini bajaradi. 
Ajratuvchi to’qimalarni o’rganishning qiyin jihatlari bor. Birinchidan, ajratuvchi to’qimalar 
tuzilishi  va  o’simlikda  joylashishiga  qarab  turli  xil.  Ikkinchidan,  o’simlik  ajratayotgan 
moddalarning  morfologik  tuzilishi  bir  xil  bo’lgani  holda  ximiyaviy  tarkibi  xilma-xil, 
o’xshash  moddalarni  esa  turli  xil  ajratuvchi  to’qimalar  ham  chiqazishi  mumkin. 
Uchinchidan,  ajratib  chiqarilgan  moddalar-ning  o’simlikni  o’zi  uchun  ahamiyati  noaniq. 
Faqat ularning ayrimlari haqida aniq fikr aytish mumkin. 
Aftidan  ayrim  moddalar  chiqindilar  bo’lib,  ular  moddalar  almashinuvi  jarayonida  ajralib 
chiqadi.  Meristemalarda  ajraladigan  moddalar  intensiv  jarayonlarda  ular  ko’proq  chiqadi, 
degan  fikr  uyg’otadi.  Lekin  chiqindi  moddalar  evolyutsiya  jarayonida  moslashishi  uchun    
qo’shimcha  vazifalarni  bajarganligi  ham  ehtimoldan  xoli  emas.  Masalan,  ayrim  smola  va 
efir moylari ajratadigan o’simliklarni hayvonlar yemaydi. Ninabarglilar yog’ochidagi smola 
esa  uni  chirishdan  saqlaydi.  O’simlik  ajratib  chiqargan  moddalar  bir  nechta  guruhlarga 
bo’linadi.  Eng  tipiklaridan  biri  terpenlar  bo’lib,  ularga  efir  yog’lari,  balzamlar,  smola  va 
kauchuk kiradi. O’simliklar, shuningdek, polisaxaridlar, oqsil moddalari, tuzlar va suv ham 
ajratishi mumkin.