O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiy fanlar fakultеti

 
Катта қон айланиш доирасида қон юракнинг чап қоринчасидан 
чиқиб, тананинг барча органларидаги артериялар, капиллярлар ва веналар 
бўйлаб оқиб, юракнинг ўнг бўлмасига келиб қуйилади. Вазифаси-тананинг 
барча органлари, тўқималари ва ҳужайраларини озиқ моддалар, гормонлар, 
кислород билан таъминлаб, моддалар алмашинуви натижасида ҳосил бўлган 
кераксиз ва заҳарли моддаларни ўзига қабул қилиб, уларни организмдан 
чиқариб юборишдан иборат .
Кичик қон айланиш доирасида қон юракнинг ўнг қоринчасидан 
чиқиб, артериялар, капиллярлар ва веналар бўйлаб оқиб (ўпкалар орқали) 
юракнинг чап бўлмасига келиб қуйилади. Вазифаси-вена қонини артериал 
қонга айлантиришдан иборат.
Изоҳ: Талабаларга сут эмизувчи ҳайвон юрагининг ҳўл препаратини 
дарсда кўрсатишдан мақсад уларда сут эмизувчи ҳайвон мисолида одам 
юрагининг тўрт камерали тузилиши,юрак клапанларининг роли, шакли билан 
функцияларининг бирлиги тўғрисида тасаввур ҳосил қилишдан иборат. Ҳўл 

---

121 
ЮРАКНИНГ ТУЗИЛИШИ 
 
8 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
11 
8-расм . 
1-Аорта, 2-Юқориги ковак вена, 3-Ўпка артериялари,
4-Ўпка веналари, 5-Яримойсимон клапан, 6-Юракнинг чап бўлмаси,
7-Юракнинг ўнг бўлмаси, 8-Тавақали клапан,
9-Чап қоринча, 10-ўнг қоринча, 11-Юқориги ковак вена. 

---

122 
препарат бўлмаганда кўрсатиш учун бирор йирик сут эмизувчи ҳайвон 
юрагидан фойдаланиш мумкин. Иш учун олинадиган юрак мумкин қадар 
шикастланмаган ва томирлар тагигача кесилмаган бўлиши керак. 
Ишнинг бажарилиши. Дастлаб юрак муляжига қараб, юракнинг 
ташқи тузилиши, бўлмачалари ва қоринчалари, юракка қон олиб келувчи ва 
юракдан қон олиб кетувчи томирлар ўрганилади, кейин эса ҳайвон юраги 
бевосита ўрганилади. Бунда асоси ва учи, бўлмачалари ва қоринчалари кўздан 
кечирилади. Юрак қоринчалари деворини бармоқ билан ушлаб кўриб,унинг 
ўнг ва чап қоринчалари аниқланади (юракнинг чап қоринчаси ўнг 
қоринчасига қараганда қалин бўлади). Юракнинг ўнг ва чап бўлмачалари ҳам 
кўрилади. Кейин аорта ва ковак веналар, ўпка веналари ва ўпка артерияси 
топилади. Аорта чап қоринчадан, ўпка артерияси эса ўнг қоринчадан 
бошланади. Ковак веналар ўнг бўлмачага,ўпка веналари эса чап бўлмачага 
очилади.
Юракнинг ички тузилишини кўрсатиш учун уни бўйига, қоринчаларни 
иккига ажратиб турувчи тўсиққа нисбатан перпендикуляр ҳолда кесилади. 
Бунда пардасимон тавақали ва ярим ойсимон клапанлар ҳамда уларнинг 
жойлашиши кўрилади.
Кўзатиш якунида одам юраги ҳам сут эмизувчи ҳайвонлардаги каби
конус шаклида бўлиб, мускулли қопчиқни эслатиши, юрак мускулли яхлит 
тўсиқ орқали иккига-ўнг ва чап қисмларга бўлинганлиги, ҳар бир қисм ўз 
навбатида бўлмачалар ҳамда қоринчалардан иборатлиги, бўлмачалар девори 
қоринчаларникига қараганда юпқалиги, чап қоринчанинг девори ўнг 
қоринчаникига қараганда қалинлиги, бу ҳол уларнинг бажарадиган 
функцияларига боғлиқлиги ҳақида хулоса чиқарилади. Шундан кейин 
талабалар ўз тушунчаларини дафтарларига ёзиб оладилар ва юракнинг 
ташқи, ички тузилиши, катта ва кичик қон айланиш доираларининг 
расмларини альбомларига чизиб оладилар.