O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiy fanlar fakultеti

Ишнинг бажарилиши: Нафас олиш органларининг расми доскага 
осиб қўйилади. Расмлар ва муляжлар ёрдамида нафас системасининг 
тузилиши ва ҳар бир нафас олиш органининг тузилиши, шакли, вазифаси 
тушунтирилади. Бундан ташқари, “Нафас олиш органларининг тузилиши” 
диафильми кўрсатилади. 
Талабалар нафас олиш органларини расмлар, муляжлар, слайдлардан 
кўриб ўрганадилар ва бу органларнинг тузилиши, шакли, вазифалари 
тўғрисидаги ўз тушунчаларини дафтарларига ёзиб оладилар ва нафас олиш 
органлари системасининг умумий кўриниши ҳамда алоҳида органларнинг 
тузилишини альбомларига чизиб оладилар. 
 
6-машғулот. Сийдик айириш органларининг
тузилишини ўрганиш 
 
Машғулотнинг мақсади: Сийдик айириш органларининг тузилиши, 
жойлашиши, шакли тўғрисида тушунча ҳосил қилиш. 
Иш учун керакли жихозлар: Сийдик айириш системасининг расми, 
ҳар бир органнинг алоҳида расмлари, муляжлари, тарелка ёки ваннача, 
скальпель, лупа, йирик сут эмизувчи ҳайвон (қўй ёки эчки) буйраги.
Назарий тушунча: Сийдик айириш органларига қондан сийдикни 
фильтрлаб ажратиб берадиган бир жуфт буйрак, сийдикни йиғиб, уни 
вақтинча тўплаб, ташқарига чиқариб берувчи қисмлар-сийдик йўли, сийдик 

---

116 
пуфаги ва сийдик чиқарув канали киради. 
Буйраклар бир жуфт (ўнг ва чап) бўлиб, ловия шаклида, олд ва орқа 
томонлари яссиланган, ўрта яшар одамларда оғирлиги 120-200 грамм., 
узунлиги 10-12 см., эни 5-6 см., калинлиги 4 см га тенг. Улар қорин 
бўшлиғининг орқа томонига ёпишган ҳолда умуртқа поғонасининг икки ён 
томонида, 12-кўкрак ва 1-2 бел умуртқалари қаршисида, қорин пардасининг 
орқасида жойлашади.
Буйракнинг юқори ва пастки охирлари, медиал ва латерал четлари 
ҳамда олдинги ва орқа юзалари тафовут қилинади. Буйракнинг латерал чети 
қавариқ, медиал чети эса ботиқ бўлиб, унинг ўртаси буйрак дарвозаси 
дейилади. Шу ердан буйракка артерия қон томирлари кириб, вена, 
лимфатик томирлар ва сийдик йўли чиқади. 
Буйрак ташқи томондан миоцит ва эластик толалардан ташкил топган 
фиброз парда билан ўралган. Унинг устидан калин ёғ тўқимасидан ташкил 
топган ёғ қобиғи ўраб туради. 
Икки паллага ажратилган буйракда жигарранг, калинлиги 4-5 мм 
келадиган буйракнинг пўстлоқ моддаси ва ички томонда алоҳида-алоҳида 
тўдалашиб, пирамида шаклида жойлашган мия (оқ) моддасини кўриш 
мумкин. Пирамидалар тахминан 1 млн майда каналча (нефрон) лардан 
тузилган. Ҳар бир нефроннинг узунлиги 50-55 мм.ни ташкил этса, 
нефронларнинг умумий узунлиги 100 км.га тенг.