O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiy fanlar fakultеti

ЮРАК - ҚОН ТОМИР СИСТЕМАСИ 
Юрак-қон томир системасига юрак, қон томирлар, лимфа системаси ва 
қон ҳосил қилувчи органлар киради. 
Юрак-қон томир системасининг функцияси туфайли томирларда қон 
узлуксиз ҳаракатланиб туради. Қон суюқ тўқима бўлиб, организмда муҳим 
аҳамиятга эга. Одам танасида ўрта ҳисобда 5л. қон бўлиб, гавда вазнинг 
7%ни ташкил этади. Қон ҳужайра ва тўқимларга ўпкадан кислород ва ҳазм 
каналларидан озиқ моддалар етказиб беради. Ҳужайра ва тўқималарда 
моддалар алмашинуви натижасида ҳосил бўлган чиқинди моддаларни 
(сийдик, карбонат ангидрид гази ва бошқаларни) айрув органларига етказади. 
Қон томирларда ҳаракатланиб, органларни бир-бири билан боғлайди. Ички 
секреция безларида ишлаб чиқарилган гормонлар қон орқали ҳужайра ва 
тўқималарга етиб боради. Организмда қон узлуксиз ҳаракатланиб туриши 
туфайли тана температураси бир хил сақланиб туради. 
Қон икки қисмга: суюқ - қон плазмасига ва қуюқ-қоннинг шаклли 
элементарларига бўлинади. Қоннинг шакли элементларига: қизил қон 
таначалари – эритроцитлар, оқ қон таначалари – лейкоцитлар ва қон 
пластинкалари – тромбоцитлар киради. 
Эркакларнинг 1 мм
3 қонида
4,5-5 млн. эритроцит, 6-8 мингта лейкоцит ва 
240-400 мингта тромбоцит бўлади. 
Қизил иликда қоннинг шакли элементлари ишлаб чиқарилади. 
Эмбрионнинг ўпкасида, жигарида ҳам қоннинг шакли элементлари ҳосил 
бўлади. Организмда қон айланиш системаси асосан 2 ярим доирага: кичик 
ярим доира - ўпка билан юрак орасидаги доирага ва катта ярим доира – юрак 
билан бутун организм орасидаги доирага бўлинади. 
Кичик ярим доира юракнинг ўнг қоринчасидан умумий ўпка артерияси 
билан бошланиб, иккита ўпкага боради. Ўпкада кислородга бойиб, тўртга 

---

63 
ўпка веналари ҳосил қилиб, юракнинг чап бўлмасига келиб қуйилади. Катта 
ярим доира юракнинг чап қоринчасидан аорта билан бошланиб, 
организмдаги бутун тўқималарга тарқалади. Тўқималарга кислород бериб, 
карбонат ангидридга бойийди ва веналарга йиғилади. Пастки ва устки ковак 
веналарни ҳосил қилиб юракнинг ўнг бўлмасига келиб қуйилади.