O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiy fanlar fakultеti

Қон томирларининг тузилиши. Қон томирлар артерия, вена ва 
капиллярларга бўлинади. 
Қон томирлар эмбрион тараққиётида мезенхимадан ҳосил бўлади. 
Артерия ва вена қон томирлари девори 3 қаватдан: ички, ўрта ва ташқи 
қаватлардан тузилган. Ички қават, яъни интима-эластик, ясси, кўп бурчакли 
энтоделий ҳужайралари билан қопланган. Қон томирларнинг ички юзаси 
силлиқ ва текис бўлиб, қоннинг ивиб қолишига йўл қўймайди. Ўрта қават 
эластик бириктирувчи тўқима аралашган ҳалқасимон силлиқ толали 
мускуллардан тузилган. Ташқи қават фиброз толали бириктирувчи 
тўқимадан тузилган. Организмдаги артерия ва веналар йирик, ўртача ва 
майда диаметрли томирларга бўлинади. Капиллярларга тармоқланувчи энг 
майда артерия ва веналар артериал ва венулалар деб аталади. 
Йирик артериялар деворида эластик элементлар кўп бўлади. Қон 
томирларидаги барча эластик элементлар яхлит эластик тўқима ҳосил қилади 
ва пружинага ўхшаб ишлайди. 
Вена томирларда эластик тўқималар анча кам бўлади. Чунки вена 
томирларнинг толали бириктирувчи тўқимасида коллаген толалар кўп 
бўлади. Ўртача диаметрли веналарда ярим ойсимон чўнтакларга ўхшаш 
қопқоқлар бўлиб, булар томир интимасининг икки қават букланишидан 
ҳосил бўлади. 
Қопқоқлар кўпроқ қўл-оёқ ва бўйин веналарида бўлиб, қон 
ҳаракатланадиган томонга қараб очилади. Веналарнинг кўпчилиги 
скелетнинг бақувват мускуллари орасидан ўтади. Бу мускуллар қисқариб, 
вена томирларини сиқади, натижада қон юрак томонга қараб ҳаракатланади. 
Юракдан чиқувчи қон томирлар артерия, юракка келиб қуйилувчи қон 
томирлар (ичидаги қон қандай бўлишидан қатъи назар) вена қон томирлари 
дейилади. 
Артерия қон томирларининг девори веналарникига нисбатан қалин 
ва пишиқ бўлиб, танада чуқур жойлашган. Артерияларнинг юракка яқин 
қисмида босим жуда юқори - 150-160 мм симоб устунига тенг бўлади. 
Юракдан узоқлашган сайин қон босими камайиб бориб, капилляр қон 
томирларда – 8-15мм симоб устунига тенг бўлиб қолади. Артерия қон 
томирлари юракдан узоқлашган сайин ўртача, кичик артериялар, сўнгра 
артериолалар, ҳужайра тўқималарида эса капиллярлар ҳосил қилади. 
Вена қон томирлари юракка келиб қуйилувчи томирлар бўлиб, 
тўқималарда вена капиллярларидан бошланади, венулалардан кичик веналар, 
улардан эса ўртача, катта диаметрли веналар ҳосил бўлиб, охирда юқориги ва 

---

66 
пастки ковак вена ҳосил қилади. Вена қон томирлари девори юпқа, эластик, 
танада юза жойлашган бўлиши билан артериялардан фарқ қилади. Веналарда 
босим артериялардагига нисбатан кам бўлади.