O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiy fanlar fakultеti

КЎКРАКНИНГ ХУСУСИЙ ЧУҚУР МУСКУЛЛАРИ 
Қ о в у р ғ а л а р а р о м у с к у л л а р (m.m. intercostales) қовурғалар 
орасида икки қават бўлиб жойлашган.
Т а ш қ и қ о в у р ғ а л а р а р о м у с к у л л а р (m.m. intercostalеs 
externi) нинг толаси юқоридан пастга ва олдинга йўналган бўлади. Бу 
мускуллар умуртқа поғонасидан қовурға тоғайигача жойлашган. У 
қисқарганда қовурғаларни кўтариб, нафас олишда иштироқ этади. 
И ч к и қ о в у р ғ а л а р а р о м у с к у л л а р (m. m. intercostales 
interni) нинг толаси пастдан юқорига ва олдинга йўналган бўлади. Ички 
қовурғалараро мускуллар тўш суягидан қовурга бурчагигача жойлашган. У 
қисқарганда қовурраларни пастга тортиб, нафас чиқаришда иштироқ этади. 
Д и а ф р а г м а (diaphragma) кўкрак ва қорин бўшлиқлари орасидаги 
мускулли парда бўлиб, гумбаз шаклида тузилган. Унинг мускул тутамлари 
қовурғаларнинг пастки ёйидан, бел умуртқаларидан ва тўш суягининг 
ўсимтасидан бошланади. Бел умуртқаларидан бошланган қисми 3 жуфт оёқча 
ҳосил қилади. Мускул толалари юқорига айлана шаклида кўтарилиб, 
апоневроз гумбаз ҳосил қилади. Диафрагма қисқарганда, гумбаз пастга 
тушади ва кўкрак қафаси кенгайиб, нафас олиш ҳаракати бажарилади, 
бўшашганда эса кўкрак қафаси торайиб, нафас чиқариш содир бўлади. 
Диафрагманинг мускул қисмида қизилўнгач билан аорта ўтадиган, пай 
қисмида пастки ковак вена ўтадиган тешиклар бўлади. 
ҚОРИН МУСКУЛЛАРИ 
Қорин мускуллари кўкрак билан тос орасида жойлашган бўлиб, тола-
лари ҳар хил йўналган. Улар қориндаги органларни турли ташқи тазйиқдан 
сақлайди, қоринни таранг қилиб туради. Нафас олиш ва гавданинг турли 
ҳаракатларида иштироқ этади. Қорин мускуллари қориннинг олдинги ён 
томонида жойлашган, уларнинг пайи бир-бири билан туташиб, қориннинг 
олдинги ўрта қисмида кенг пай апоневрози ҳосил қилади. Қориннинг 
ўртасида оқ чизиқ бўлиб, у тўш суягининг ўсимтасидан то қовуқ, 
суякларининг симфизигача давом этади. Бу қисмда қон ва нерв томирлар кам 
бўлади. Қорин мускуллари ички органларга пресс сифатида таъсир этиб, 
сийдик, нажас чиқаришни ва қусишни тезлаштиради. 
Қ о р и н н и н г т ў ғ р и м у с к у л и (m. rectus abdominis) ташқи, 
ички мускуллар апоневрозидан ҳосил бўлган пишиқ фиброз ғилоф орасида 
жойлашган. У тўш суягининг ўсимтасидан V-VII қовурғаларнинг тоғай 

---

33 
қисмидан бошланиб, қовуқ суягининг юқори четига бирикади. Қисқарганда 
гавдани букади. Бу мускулнинг 3-4 жойида пай ҳосил бўлади. 
Қ о р и н н и н г т а ш қ и қ и я м у с к у л и (m. abIiquus abdominis 
externus) пастки 8 та қовурғанинг ташқи юзасидан ва бел фасциясидан 
бошланиб, толалари олдинга ва пастга қараб йўналади. Олдинга йўналган 
толалари апоневроз ҳосил қилиб, қориннинг ўртасида иккинчи томондаги шу 
мускул апоневрозига бирикади. Пастга йўналган толалари ёнбош суягининг 
ташқи қиррасига бирикади. Энг юзада кенг мускул бўлиб, у пастда чот 
каналини ҳосил қилади. 
Қ о р и н н и н г и ч к и қ и я м у с к у л и (m. abliquus abdominis 
inter-nuus) ташқи қия мускул тагида бўлиб, толалари пастдан юқорига ва 
олдинга йўналган. Юқорига йўналган толалари ёнбош суягининг ўрта 
қиррасидан бошланиб, пастки, қовурғаларга бирикади. Олдинга йўналган 
толалари апоневроз ҳосил қилиб, тўғри мускулнинг тагидан ўтиб, иккинчи 
томондаги шу мускул апоневрозига бирикади. 
Қ о р и н н и н г к ў н д а л а н г м у с к у л и (m. transversus abdominis) 
кенг мускулларнинг энг ичкиси бўлиб, толалари кўндаланг йўналган. У бел 
умуртқаларининг ён ўсимтасидан, ёнбош суягининг ички қиррасидан, пастки 
қовурғаларнинг ички юзасидан, чот каналидан бошланиб, олдинда 
апоневрозга айланади ва қориннинг ўрта чизиғида иккинчи томондаги шу 
мускул апоневрозига бирикади. Қориннинг ўртасида мускул пайлари оқ 
чизиқ ҳосил қилади. Қорин мускуллари чот каналини ҳосил қилишда 
иштирок этади. Баъзан қоринда пирамидасимон рудимент мускул учрайди. 
Б е л н и н г к в а д р а т м у с к у л и (m. quadratus lumborum) ёнбош 
суягининг қиррасидан бошланиб, бел умуртқаларининг ён ўсимтасига ва XII 
қовурғага бирикади. Бу мускул қисқарганда қовурғани пастга тортади (нафас 
чиқаришда иштироқ этади), умуртқа поғонасини орқага ва ёнга букади.
Оралиқ мускуллар одам аждодларидаги айрим дум ва қорин 
мускулларининг ўзгарган хили ҳисобланади. Улар қориннинг пастки 
томонидан ички органларни тутиб туради. Бу мускуллар сийдик ва нажас 
чиқариш каналининг сфинктери сифатида бир вақтда ҳаракатланади. 
Одам доим жисмоний машқ билан шуғулланиши натижасида кўкрак ва 
қорин мускуллари яхши ривожланади. Қайиқда сузиш, гимнастика 
машғулотлари, югуриш каби спорт ўйинлари кўкрак қафаси мускулларининг 
яхши ривожланишига сабаб бўлади. Қорин мускулларининг пресслаш 
функцияси ортади. Бунинг натижасида нафас олиш органлари, юрак-қон 
томирлар системаси яхши ривожланади, яъни ўпкаларнинг тириклик сиғими 
юқори бўлади. Юракнинг систолик ҳажми ортади. Бундай одамларда кўкрак 
қафаси айланасининг ўлчами катта бўлади. 
Ч о в к а н а л и (canalis ingui-nalis). Қорин мускуллари иккита ташқи 
тери остидаги ва ички мускулларни коплаган фасцияга бўлинади. Фасция 
тўғри мускул ғилофининг орқа девори билан чот каналининг орқа девори 
ҳосил булишида қатнашади. Қорин кенг мускулларининг толалари бир-бири 
билан туташиб, апоневроз ҳосил қилади ва қоринни мустаҳкамлайди. 
Қориннинг пастки томонида чов бойлами, қорин мускулларининг 
пастки-четки фасцияси иштирокида чот канали ҳосил бўлади. Унинг 

---

34 
узунлиги 4-5 см бўлиб, ундан нерв, қон томирлари, эркакларда уруғ йўли 
(уруғдон чилвири), аёлларда бачадоннинг доиравий пайи ўтади. Қорин 
мускулларининг бўш жойидан ички органларнинг қорин бўшлиғидан 
ташқарига - тери остига чиқиши чурра тушиши (грижа) дейилади. Қорин 
мускуллари заифлашса, одам жуда озиб кетса, оғир юк кўтарса, қаттиқ 
йўталса, ёш бола қаттиқ йиғласа, чурраси тушиши мумкин. Эркакларда 
кўпинча чов грижаси - чурра тушиши учрайди.