O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiy fanlar fakultеti

ОРҚА МУСКУЛЛАРИ 
Орқа мускуллари энса билан ёнбош суяги соҳасида қават-қават бўлиб 
жойлашган. Улар асосан гавдани тик тутиб туради, гавда ва елка камари 
ҳаракатида актив қатнашади. Баъзилари кўкрак мускуллари билан 
биргаликда куракни қовурғаларга бирлаштиради. 
ОРҚАНИНГ ЮЗА МУСКУЛЛАРИ 
Т р а п е ц и я с и м о н м у с к у л (m. trapezius) энсадан I бел 
умуртқаларигача бўлган жойни эгаллайдиган нотўғри тўртбурчак шаклли 
сербар мускул пластинкадан иборат. Бу мускул ташқи энса дўнгчаси ва 
юқориги чизиқдан гардон пайи ва кўкракнинг ҳамма умуртқалари ўткир 
ўсимталаридан бошланиб, ўмров суягининг акромиал учига, курак қиррасига 
ва акромиал ўсиғига бирикади. Бу мускул толалари турли томонга йўналган 
бўлиб, ҳар ҳил қисми турли вазифа бажаради. Юқори қисмининг толалари 
бош ва бўйинни орқага тортади ёки куракнинг акромиал ўсиғини юқорига 
кўтаради. Ўрта қисмининг толалари горизонтал йўналган бўлиб, куракни 
ўрта чизиққа яқинлаштиради. Бу билан у курак кўкрак қафасининг орқа 
юзаси бўйлаб силжишига ёрдам беради. Пастки қисмининг толалари куракни 
пастга тортади. Мускулнинг ҳамма қисмлари бир йўла қисқарганда кураклар 
бир-бирига яқинлашади.
О р қ а н и н г к е н г м у с к у л и (m. latissimus dorsi) пастки 6 та 
кўкрак ва барча бел умуртқаларининг орқа ўсиғидан, думғазанинг ўрта 
тожидан, ёнбош суягининг ташқи қиррасидан апоневроз билан бошланади. 
Мускул толалари эса пастки 4 та қовурға устидан бошланиб, елканинг кичик 
дўнгчасига ясси пай ёрдамида бирикади, у қисқарганда елкани орқага 
тортади ва ичкарига буради. Орқа юза мускулларининг тагида катта-кичик 
ромбсимон, куракни кўтарувчи орқадаги юқориги ва пастки тишли 
мускуллар жойлашган. 
Р о м б с и м о н м у с к у л л а р  (m. m. rhomboideus major et minor) 
ромбга ўхшайди, улар трапециясимон мускул тагида жойлашган. Улар 
пастки 2 та бўйин ва юқориги 4 та кўкрак умуртқаларининг ўткир 
ўсимталаридан бошланиб, куракнинг медиал четига бирикади. Бу мускуллар 
куракларни бир-бирига яқинлаштиради, уларни бироз юқорига кўтаради. 
Баъзан улар кичик ва катта ромбсимон мускулга ажратилади. 
Куракни юқорига кўтарувчи мускул (m. levator scapulae) бўйиннинг 
4 та юқориги умуртқалари кўндаланг ўсимталаридан бошланиб, пастга қараб 

---

35 
қия йўналади ва куракнинг юқори-ички бурчагига бирикади. У қисқарганда 
куракни юқорига кўтаради ва ўрта чизиққа яқинлаштиради. 
Орқанинг юқориги тишсимон мускули (m. serratus posterior superior) 
япалоқ ва юпқа бўлиб, ромбсимон мускул тагида жойлашган. У иккита 
пастки бўйин ва иккита юқориги кўкрак умуртқаларининг ўткир ўсимтасидан 
бошланиб, толалари пастга томон қия йўналади ва тўрт тутам бўлиб, 2-5 
юқориги қовурғанинг орқа юзасига бирикади. Бу мускул қисқарганда 
қовурғалар юқорига кўтарилади. 
Орқанинг пастки тишсимон мускули (m. serratus posterior inferior) 
юқориги тишсимон мускул каби япалоқ ва юпқа бўлиб, орқанннг кенг 
мускули тагида жойлашади. Кўкракнинг иккита пастки ва белнинг иккита 
юқориги умуртқасининг ўткир ўсимталаридан бошланади. Мускул толалари 
юқорига қараб қия йўналиб, тўртта тиши билан пастки тўртта қовурғанинг 
орқа юзасига бирикади. Бу мускул нафас чиқариш вақтида қовурғаларни 
пастга туширади. 
Бош ва бўйиннинг тасма мускули (m. splenius capitiset cervicis) 
гардондаги учбурчак шаклли япалоқ мускул бўлиб, гардон боғлағичи, кўкрак 
умуртқаларининг юқориги 6 та ўткир ўсиғидан бошланади ва юқорига қараб 
қия йўналади, бўйин умуртқаларининг иккита юқориги кўндаланг 
ўсимталарига ҳамда чакка суягининг сўрғичсимон ўсимтасига бирикади. Бу 
мускул бўйиннинг иккинчи томонидаги худди шундай мускул билан бир 
вақтда қисқариб, бошни орқага эгади. Бир томонлама қисқарганда, бошни ён 
томонга қаратади. 
Думғаза-ўткир ўсимта мускули (m. sacro-spinalie) ёки танани ростловчи 
мускул орқадаги энг бақувват ва энг узун мускул бўлиб, узунасига йўналган. 
Бу мускул думғазанинг орқа юзасидан ва ёнбош суягининг ташқи қиррасидан 
бошланади. Бел умуртқаларининг ўткир ўсимталаридан бошланган 
мускуллар ҳам мускул тутамларига қўшилади. Думғаза-ўткир ўсимта 
мускули думғазадан энсагача давом этади. Бу мускул тутамлари 3 группага 
бўлинади ва 3 хил мускул деб ҳам юритилади: 1-ташқи ён тутам-ёнбош 
қовурға мускули; 2 - ўрта тутам – орқанинг энг узун мускули; 3 - ички тутам 
– умуртқаларнинг ўткир ўсимталарини бир-бирига туташтирадиган мускул. 
Думғаза - ўткир ўсимта мускули гавдани ростлаб туради. Гавданинг энг 
ичкарисида умуртқаларининг турли ўсимталари орасида майда мускуллар 
жойлашган бўлиб, улар ён ўсимталар орасидаги, орқа ўсимталар орасидаги ва 
ён ўсимталар билан орқа ўсимталар орасидаги калта мускуллардир. Бу 
мускуллар умуртқа поғонасининг ҳар хил ҳаракатида иштирок этади.