O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi sog`liqni saqlash vazirligi toshkеnt farmatsеvtika instituti

Qishki ekish
yanvar-fevralda issiqxonalarda (qizil angishvonagul, qalampirmunchoq 
evgenolli rayhon, bo‘lakli ituzum va boshqalar), 
bahorgi
– mart, aprelda erga 
(arpabodiyon, tirnoqgul, xantal (gorchitsa), 
kuzgi
– avgust o‘rtalarida –qishlaydigan 
o‘simliklar (marmarak, lavanda, tmin (qora zira), tishli kella, belladonna va boshqalar 
ekiladi. 
Aconitum japonicum Decne – YApon parpisi 
Oilasi: Ayiqtovondoshlar -Ranunculaceae 
O‘simlik Xitoyni shimoli va Yaponiyani sharqiy qismlarida keng tarqalgan.
Ko‘p yillik kuchli zaharli o‘simlik. Poyasi 1 metrgacha bo‘lib, shoxlangan, och-
yashil, biroz tukli, tik o‘suvchi baquvvat o‘simlik.
Mahsuloti ildizpoyasi.
Tarkibida alkaloidlardan akonitin, mezokoniin, gipokonitin 
topilgan. Nastoykasi surishga ishlatiladi: og‘riq qoldiruvchi, nevralgiyada, 
revmatizmda va boshqa shamollashlarda ishlatiladi.
Botanika bog‘ida yapon akoniti 1956 yili birinchi marta ekilgan bo‘lib, tuganagi 
ekish uchun VILRdan olingan. 
Tor bargli ivan chay – Chamaenerium angustifolium (L.) seop. o‘simligi 
introduksiyasi
Sog‘liqni saqlash tizimini dorivor o‘simlik mahsulotlariga bo‘lgan ehtiyojini 
qondirish maqsadida, xalq tabobatida keng qo‘llanilib kelinayotgan, turli biologik 
faol moddalar saqlaydigan, rakka qarshi, shamollovga qarshi, o‘t haydovchi va 
boshqa faol ta’siri bo‘lgan, ilmiy tibbiyot uchun kelajagi bo‘lgan ushbu o‘simlikni 
introduksiyasini o‘rganish natijalari to‘g‘risidagi ma’lumotlar misol tariqasida 
keltirilgan.
Mahsulot sanoat miqyosida tayyorlash zaruriyati bo‘yicha: o‘simlikni biologik 
tomonidan o‘ziga xosligi va o‘simlikni fasldagi (sezon) rivojlanish ritmlari, hamda 
farmakologik faol moddalarni to‘planishi dinamikasi va shular asosida ilmiy 

---

122 
asoslangan mahsulotni yig‘ish va quritish, hamda mahsulotni chinligi va sifatini 
aniqlash bo‘yicha ilmiy asoslangan darajalar (kriteriyalar) asosida standartlanadi.
Ivan-chay o‘simligini katta hayotini (siklini) o‘rganish, eng kerakli, qulay bo‘lgan 
vaqtda mahsulotni tayyorlash uchun o‘simlikni ontogenezida o‘rganib aniqlash, 
quyidagi masalalarni xal qilish bo‘yicha tajribalar o‘tkazildi.
Ivan-chay o‘simligi o‘ziga xos katta hayot yo‘li (sikli)ni sezondagi rivojlanish ritmi 
va biologiyasini o‘rganildi. 
O‘simlikni morologo-anatomik tuzilishini va biometrik ko‘rsatkichlarini o‘rganildi, 
o‘simlikni ontogenezda yoshini aniqlash indikatorini aniqlash va ular asosida 
mahsulotni diagnostik belgilarini, mahsulotni chinligini aniqlash imkonini yaratish 
uchun o‘rganildi.
O‘simlikni fenofazasi va generativ davrdagi fazalarini ontogenezda va o‘simlikni 
qaysi geografik kenglikdagiga bog‘liq holda asosiy guruh farmakologik ta’sir 
qiluvchi moddalarni to‘planish dinamikasini rayonlar bo‘yicha dorivor o‘simlikni 
mahsulotini yig‘ish muddatlari o‘rganildi va tayrlash bo‘yicha “Instruksiya” ishlab 
chiqildi.
Me’yoriy hujjatlar uchun mahsulot tarkibidagi flavonoidlarni aniqlash usuli ishlab 
chiqildi. Flavonoidlarni farmakologik faolligi aniqlandi.
Ivan-chay gulidan laboratoriya sharoitida rakka qarshi “Xanerol” preparatini olishni 
(texnologiyasini) takomillashtirish masalalarini o‘rganish.
Botanika bog‘ida introduksiya qilingan dorivor o‘simliklr 
Sinovdan o‘tgan o‘simliklar 27 oilaga, 55 avlodga (rod) va 67 turni tashkil qiladi.