O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi sog`liqni saqlash vazirligi toshkеnt farmatsеvtika instituti

O‘zR FA Botanika bog‘ining O‘rta Osiyo tabiiy florasini 2 pallali o‘simliklar 
uchastkasiga keltirilgan introduksiya materiallarini hisobga olish kitobi 
O‘sim
-likni 
raqa-
mi 
Hisobg
a olish 
sanasi 
O‘simlikni 
keltiril-
gandagi 
nomi 
Qachon, qaerda 
kim tomonidan 
terilgan 
Materi-
alni 
soni va 
turi 
Sepil-
gan, 
ekilgan 
vaqti 
Sepil-
gan, 
ekilg
an 
joyi 
Qachon 
va 
kim 
tomonid
an nomi 
aniqlang
an 
11214 4.VI.19
73 
Bulbosapo- 
narria se- 
vertzovii 
Surxondaryo vil. 
SHurob 
qishl., 
ohak, 
I. Belolipov, 
29.V 1973 y. 
10 
ta 
tugana
k 
4.VI 
1973 
R-Z-
4-4 

---

127 
Fenologik nazorat har kuni yil davomida olib boriladi: bahorda, o‘simlik tez 
o‘sayotganda har kuni, yoz va kuzda o‘sishi sekinlashganda har 3-5 kunda, qishda har 
15-kunda. SHunday qilib, har bir fenofazani boshlanishi va oxirini aniq belgilanadi. 
Ilova qismida esa o‘sish va rivojlanishdagi turli chetlanishlar, urug‘ o‘zi sepilib 
qolishi (samosev), zararkunandalar va kasalliklar va hokozolar yozib boriladi.
Ekologik nazorat vaqtida quyidagilarga ko‘proq ahamiyat beriladi: sug‘orishga 
bo‘lgan o‘simlikni reaksiyasi, yorug‘likka bo‘lgan munosabati (yorug‘likni yaxshi 
ko‘rishi, soyaparvarligi, quyosh tikkaga kelganda pana qilish); yozni issiq haroratiga 
munosabati: so‘lishi, barglarni to‘kishi, novdalarini qurishi va h.k.);
Bahorgi va kuzgi sovuqlarga chidamliligi, qishni past harortiga munosabati, erni 
qishda yaxlashidan keyin o‘simlikni qurib qolish yoki qolmasligi; erni mexanik va 
qisman kimyoviy tarkibi, chopiqqa (drenaj) talabi, erga mayda toshlar (galkalar), 
qum, gips, tuz, er osti suvlariga munosabati aniqlanadi.
Alohida ahamiyat beriladi: bahor oxiri va erta kuzda birdan keladigan sovuqlarga 
munosabati o‘rganilib, introdutsentlarni bemahal keladigan noqulay ob-havo 
sharoitlarni ko‘tarilishi yoki chiday olmasligi aniqlanadi.
YUqorida qayd qilingan introduksiya uslublari O‘rta Osiy o‘t o‘simliklarini 
bioekologik xossalarini o‘rganishda va birlamchi introduksiya qilishda katta 
ahamiyatga ega bo‘lib, sanoat miqyosida etishtirish uchun tadqiqotlarni debochasi, 
ya’ni boshlanishi hisoblanadi xolos.
Toshkent Botanika bog‘ida introduksiya qilingan
Atropa belladonna
L
.ning 
bioekologik xususiyatlari.
Atropa belladonna
L. 
– Ituzumdoshlar-Solanaceae oilasiga kiradi. U ko‘p yillik o‘t 
o‘simlik bo‘lib, usimlikning ildizlari vegetatsiyasining birinchi yili o‘q ildiz, ikkinchi 
yilidan ildizpoyaga aylanadi, ildizpoyasi yo‘g‘on, silindrsimon, sershox, kuchli 
tarmoqlangan [7,8,36,93]. 
Atropa belladonna L
. – oddiy belladonna issiq sevar, ko‘p yillik o‘t o‘simlik bo‘lib, 
yovvoyi holda asosan tog‘li, kengbargli (ayniqsa qayinlar) va oqqarag‘ayli 
o‘rmonlarning yorug‘ tushadigan joylarida, yalangliklarda, daraxt kesib ochilgan 
joylarda, chakalak hosil qilib o‘suvchi butalarning chetlarida yumshoq, chirindiga 
boy bo‘lgan tuproqlarda o‘sadi