O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi sh. Shodmonov, T. Jo'Rayev

subyekti jamiyatda ma'lum 
ijtimoiy-iqtisodiy mavqyeiga ega bo'lgan, mulk obyektini o'zlashtirishda qatnashuvchilar, 
mulkiy munosabatlar ishtirokchilaridir, ular jamoa, sinf, tabaqa yoki boshqa ijtimoiy 
guruhlarga birlashgan bo'ladi. 
Ayrim kishilar, oilalar va davlat ham mulkchilik subyektlari bo'lib 
chiqadi. 
Bozor iqtisodiyoti mulkchilik shakllarining xilma-xil bo'lishini talab qiladi, chunki tovar 
muayyan 
mulk 
obyekgi 
bo'lgandagina 
oldi-sotdi 
qilinadi. 
O'zbekiston 
Respublikasi 
Konstitutsiyasida ham: «Bozor munosabatlarini rivojlantirishga qaratilgan O'zbekiston 
iqtisodiyotining negizini xil-ma-xil shakllardagi mulk tashkil etadi», deb ta'kidlanadi. 
Jamiyat rivojining hozirgi bosqichida mulk davlat mulkidan tashqari, ishlab chiqarish, 
xizmat ko'rsatshp va matlubot sohalaridaga jamoa mulkining xilma-xil turlarini, ijtimoiy tashkilotlar 
mulkini, mehnatkashlarning uy xo'jalish va shaxsiy tomorqa xo'jaligi xamda yakka tartibdagi 
mehnat faoliyati bilan bog'liq bo'lgan shaxsiy mulkini, tashqi iqtisodiy munosabatlar sohasidagi 
aralash mulk va xususiy mulk shakllarini o'z ichiga oladi. 
Shu sababli «O'zbekiston Respublikasining mulkchilik to'g'risida»gi qonunida mulkning 
turli-tuman shakllari sanab o'tilgan: davlat mulki, jamoa mulki, xususiy mulk, shaxsiy mulk, aralash 

---

mulk. 
 
Davlat mulki — 
Mulk 
davlatga tegishli bo'lganda mulkka egalik qilish, foydalanish va 
uni tasarruf etish davlat ixtiyorida bo'ladi.
Davlat mulki asosan ikki yo'l bilan hosil bo'ladi: 
1. Xususiy mol-mulkni milliylashtirib, davlat qo'liga olish; 
2. Davlat mablag'lari hisobidan korxonalar qurish, davlatga qarashli korxona va 
tashkilotlarda investitsiyani amalga oshirish yo'li bilan. 
O'zbekistonda Fuqarolik kodeksiga muvofiq davlat mulki Respublika mulkidan va 
ma'muriy-hududiy tuzilmalar mulkidan (munitsipal mulkidan) iboratdir. Yer-suv, yer osti 
boyliklari, havo bo'shlig'i, o'simlik va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy resurslar, respublika 
hokimiyati va boshqaruvi tuzilmalari mol-mulki, davlatga qarashli madaniy va taryusiy boyliklar, 
budjet mablag'lari, oltin zahirasi, valuta fondi va boshqa davlat fondlari respublika mulki 
hisoblanadi. 
Ma'muriy-hududiy tuzilmalar mulkida (munitsipal mulk) davlat xokimiyati mahalliy 
organlari mol-mulki, mahalliy budjet mablag'lari, munitsipal uy-joy fondi va kommunal xo'jaligi 
korxonalari va boshqa mulkiy majmualar, xalh ta'limi, madaniyat, sog'liqni saqlash muassasalari 
kabilarning mol-mulki bo'ladi. 
Bozor iqtisodiyotiga o'tayotgan mamlakatlarda iqtisodiyotni erkinlashtirish vazifasi davlat 
mulki monopoliyalash qisqartirishni taqozo qiladi. Chunki sog'lom bozor iqtisodiyoti davlat 
monopoliyasi bilan chiqishmaydi, monopoliya raqobatga to'sqinlik qiladi. 
Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish oqibatida iqtisodiyotda davlat mulkining ulushi 
kamayib u asosan jamoa mulkiga, ayrim hollarda fuqarolar mulkiga va xususiy mulkka aylanadi.