O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi

Abiogen  boskich  (4  mlrd.  -  570  mln.  yil).  Bu  boskich  Yer  tarakkiyot 

tarixining arxey va proterozoy eralariga to'g'ri kelib, eng uzok vakt, kariyb 3 mlrd. 

yil  davom  etgan.  Abiogen  boskichda  geografik  kobik  va  uning  biologik  fokusi 

hisoblangan  landshaft  sferasini  endigina  vujudga  kelishi  va  shakllanishi 

boshlangan.  Usha  davrdagi  geografik  kobik  va  uning  komponentlarini  tarkibi  va 

vertikal  chegaralari  xrzirgiga  nisbatan  mutlok  boshkacha  bulgan.  Yerning 

atmosfera katlami juda yupkaligi bilan harakterlanib,uning 90% suv bugidan, gaz 

tarkibinish  91%  SO2  va  6,4%  molekula  azotidan  iborat  bulgan  (Ryabchikov, 

1972).  

 Bundan  3  mlrd.  yil  avval  fotosintezning  vujudga  kelishi  bilan  (S02  ning 

yutshshpsh  va  O2  ning  ajralishi)  atmosferada  erkin  kislorod  konsentratsiyalasha 

boradi va uning mikdori orta boradi. Bu jarayon bilan birgalikda yangi organogen 

minerallar  ohaqtoshlar,  kaustobiolitlar,  fosforitlar  va  temir  oksidlari  vujudga 

keladi. Organik xayotning paydo bulishi bilan birga Yerning yangi xayot kobiga  - 

biosfera ham vujudga keldi. 

Yerda xayotning paydo bulishi to'g'risida muloxoza yuritilishi bilan birga 

uning kaysi joyda vujudga kelganligi to'g'risida ham -bir necha fikrlar mavjud: 

okeanda, kuruklikda va yersuv landshaftida. 

 V.R.Vilyams (1949) xayotning kelib chikish joyini litosfera katlamining yuza 

kismi degan fikrni (olga suradi. Uning isboticha dastlabki paydo bulgan 

organizmlar xemotrof bakteriyalar bulib, ular uzining yashash davomida kimyoviy 

reaksiya energiyasidan foydalangan. Boshkacha kilib aytganda kislorodsiz 

yashaydigan anaerob bakteriyalar bulgan,  

I.M.Zabelin  (1963)  biogenosferada  bir-birini  ketma-ket  almashtiruvchi  uchta 

makon  evolyutsiya  davrni  ajratadi:  1)  dengiz  va  okean  kirgokdari  uchastkasi,  2) 

okean; 3) materiklar yuzayei. 

F.N.Milkov  (1970)  arxey  erasida  landshaft  sferasida  tirik  organizmlarniig 

tutalishi  va  yashashi  uchun,  kyoyinchalik  ularning  evolyutsiyasi  uchun  kulay 

bulgan sharoitniig ikki variantini ajratadi: 1) xayot yerning landshaftlarida vujudga 

kelib,  keyinchalik  kuruklikka  va  okeanlarga  tarkalgan;  2)  xayot  yer  va  yorsuv 

landshaftlarida bir vaktning uzida vujudga kelib, keyin okeanga utgan. 

K.K.Markovning  (1960)  fikricha  xayot  Yerning  asosiy  kobiklari  -  litosfera, 

gidrosfera va atmosferalar bir-biri bilan bevosita tutashgan va uzaro alokddorlikda 

bulgan  joyda  paydo  bulgan.  Uning  vatani,  ehtimol  ekvator  yoni  zonalari  bulib, 

sayoz  lagunalar  tagi,  jinslarning  namli  yuzasi,  nam  pustlok,  nurashi,  kichik  suv 

xdvzalaridir.  Demak,  xayot  bir  butun  hamma  geografik  sharoitlar  yigindisining 

mahsulidir. Arxey  va  proterozoyda  dengiz  yeuviyaing  shurligi xozirgiga nisbatan 

juda  past  bulgan,  atmosfera  tarkibida  kislorod  kam  bulgan,  biogen 

komlonentlarning ayrim elementlari endigina vujudga kela boshlashgan. Umuman 

organik  xayot  sodda  xolatda  bulib,  u  geografik  kobik  va  landshaft  sferasining 

tarakkiyotiga  chukur  ta’sir  eta  olmaydigan  darajada  bulgan.  Shuning  uchun  ham 

bu arakkiyot davrni abiogen boskichi deb atalishi bejiz emas. 

---