O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi



Download 3,36 Mb.
Pdf ko'rish
bet65/522
Sana31.12.2021
Hajmi3,36 Mb.
#229587
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   522
Bog'liq
Материклар ва океанлар табиий географияси

Biogen  bosidach  (570  mln.  -  40  ming  yil).  Bu  boskich  paleozoy,  mezozoy 

eralarini  va  kaynozoyning  paleogen  va  neogen  davrlarini  uz  ichiga  oladi. 

Paleozoyning  boshlayishi  bilan  dengiz  va  materiklarni  usimlik  koplami  va 

xayvonot  dunyo  egallayboshlaydi.  Biogen  komponentlarning  geofafik  kobik  va 

landshaft  sferasiga  bulgan  ta’siri  orta  boradi..  Tirik  organizmlar  evaziga 

atmosferada kislorod mikdori kupayadi, chukindi jinslarning hosil bulish jarayoni 

tobora faollashdi, landshaft sferasiniig muxim komponentlaridan biri hisoblangan 

tuprok  koplami  vujudga  keldi.  Landshaft  sferasi  biogen  boskichda  uzining  zonal 

strukturasiga eta buldi. Zonal strukturani tashkil etuvchi landshaft tiplari paleozoy, 

mezozoy va kaynozoy (paleogen, neogen)da bir necha marta uzgarib turdi. 

K.K.Markovning (i960) isbotlashicha, Yer yuzasi tabiatining xozirgi yorkin 

xususiyatlaridan  biri  bulgan  -  geografik  zonallik  kembriydan  boshlab  namoyon 

bulgan.  Uning  yana  ham  yakkolrok  ifodasi  toshkumir  davridan  boshlangan. 

Kembrey  davrida  uziga  xos  murakkab  differensiatsiyalangan  tana  tuzilishga  ega 

bulgan va kuruklik uchun dastlabki usimliklardan biri hisoblangan butaga uxshash 

psilofitlar  usgan.  Bu  usimlik  Rossiyaning  YYevropa  kismida,  Uralda,  Sibirda, 

Kozogistonda, Urta Osiyoda keng tarkalgan, Shimolmy Amerikada Appalachidan 

to  Elsmir  Yerigacha  bulgan  xududni  koplagan.  Psilofit  florasi  devonda  ham 

mavjud. 

Toshkumir davrida usimliklar zonal urmon landshaftlarini tashkil etadi. Urta 

va  yukori  toshkumir  davrining  usimliklari  balandligi  bir  necha  un  metrga 

yetadigan  lepidodendron,  sigillyariy,  kalamit  va  paporotnik  urmonlaridan  tashkil 

topgan.Bu  urmonlarda  aralash  xolda  oddiy  kurinishga  ega  bulgan  yalongoch 

uruglilar  (igna  barglilarning  dastlabki  turi)  ham  uchragan.  A.N.Krishtofovich 

(1957)  paleobotanik  tadkikot  ma’lumotlariga  asoslanib,  karbon  va  perm  davrlari 

uchun  harakterli  bulgan  uchta  botanik-geografik  urmonlar  zonasini  ajratadi:  1) 

shimoliy  -mu’tadil  -  tungus  zonasi,  2)  ekvatorial  -  tropik  -  vestfal-zonasi,  3) 

janubiy  mu’tadil  -  gondvan  zonasi.  Bur  davridan  boshlab  yopik  uruglilar  (keng 

bargli urmonlar) xukmronlik kila boshlaydi. Keng bargli urmonlar xozirgi floraga 

ancha  yakin  ulib,  ular  magnoliya,  fikus,  palma,  lavr,  chinor,  kashtan,  buk,  eman 

zarang, tol kabi daraxtlardan tashkil toptan. Urmonlarda igna bargli daraxtlar - yel, 

karagay, pixta, kedrlar ham aralash xolda uchragan.  

Biogen  boskichida  landshaft  sferasining  uzi  geografik  kobikning  tarkibi  va 

strukturasiga  kuchli  reflektor  singari  ta’sir  eta  boshlaydi.  Landshaft  sferasining 

asosiy  komponentlaridan  biri  bulgan  usimlik  koplami  fotosintez  jarayonini 

faollashtirib,  atmosfera  tarkibini  keskin  uzgartiradi,  erkin  kislorod  mikdorini 

oshiradi,  karbonat  kislotasini  kamaytiradi.  Bu  xol  25-35  km  balandlikda 

atmosferaning  ozon  katlamini  vujudga  keltirdi.  Ozon  ekrani  organik  xayot  uchun 

negativ  ta’sir  kursatadigan  ultrabinafsha  Quyosh  radiatsiyasining  kiska  tulkinli 

kismini yutuvchi va xayotni ximoya kiluvchi muxim gorizont bulib xizmat kiladi. 

Ozon  ekrani  landshaft  sferasi  -  geografik  kobik  tizimining  asosiy  yaratuvchilik 

kobiliyatlaridan  biridir  (Milkov,  1970).  U  Yer  tarakkiyoti  garixi  jarayonida 

vujudga  kelgan  xayot  tufayli  namoyon  bulib,  uz  navbatida  xayotni  ximoya  kiladi 

va  landshaft  sferasida  chegaralanmagan  darajada  xayotni  rivojlanishiga  imkon 

yaratadi. 



Biogen boskichi davrida chukindi jinslarning tuplanishida biostromning roli 

juda kata. Bu borada organizmlarning geologik faoliyati uch aspektga bulinadi: 1) 

organogen jinslarning tuplanishi (kumir, marjon ohaqtoshlar, diatomitlar va x.k.); 

2)  muayyan  landshaftlarda  migratsiya  elementlarigshng  fizikaviy  va  kimyoviy 

sharoitiga  ta’siri;  3)  yer  pustida  uning  hamma  geokimyosini  ifodalovchi 

migratsiya elementlariga ta’siri. 

Yerning  geokimyoviy  xayotida  tirik  moddalarnint  ahamiyati  juda  kata. 

Chukindi kdtlamda organik uglerodning mikdori 3,6-1015 t, yoki xajm hisobida 3 

mln.  km3  ga  teng.  Tirik  moddalar  massasi,  xayotdagi  hamma  yashash  davrni 

umumlashtirganda, 4x1019 t yoki xajm ifodasida 4x1019 km3 ni tashkil etadi, bu 

xozirgi Dunyo okeanining xajmidan 30 marta kup. 


Download 3,36 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   522




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish