O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi

SHri-Lanka  oroli.  SHri-Lanka  Hindiston  yarim  orolidan  janubi-sharqda 

joylashgan  va  undan  60  km  kenglikdagi  Polkskiy  bo‘g‘ozi  orqali  ajralib  turgan 

o‘rtacha kattalikdagi oroldir. Maydoni 65,6 ming km

2

. Orol geotektonik  struktura 

jihatidan Hindiston platformasining peneplenlashgan bir qismi hisoblanadi. Uning 

janubiy  qismi  bir  oz  ko‘tarilgan,  shimoli-g‘arbiy  va  sharqiy  qismlari  ancha 

pasaygan va yosh yotqiziqlar bilan qoplangan. Orolning janubiy qismida gnsys va 

kvarsitlardan  tuzilgan  Markaziy  massiv  joylashgan.  Massivni  chuqur  vodiylar, 

botiqlar  palaxsali  tog‘larga  va  platolarga  bo‘lib  yuborgan.  Uning  eng  baland 

nuqtasi Pidurutapagala tog‘ida 2524 m ga va piramida shaklidagi qoyali Adamov 

cho‘qqisida  2243  m  ga  teng.  Markaziy  massivning  atrofi  pasttekisliklar  bilan 

o‘ralgan. 

SHri-Lankaning  shimoli-sharqiy  katta  qismi  subekvatorial  iqlim  mintaqasiga 

va  janubi-g‘arbiy  chekka  qismi  ekvatorial  iqlim  mintaqasiga  qaraydi. 

Pasttekisliklarda  yil  davomida  o‘rtacha  harorat  24°S  dan  28°S  gacha  o‘zgarib 

turadi.  Markaziy  massivning  2000  m  balandligida  harorat  16°S  gacha  pasayadi. 

YOg‘ingarchilikning asosiy qismini yozgi janubi-g‘arbiy va qishki shimoli-sharqiy 

mussonlar  keltiradi.  Ayniqsa  janubi-g‘arbiy  musson  orolning  janubi-g‘arbiy 

sohilini  va  Markaziy  massivning  yon  bag‘rlarini  juda  katta  miqdordagi  namlik 

bilan  ta’minlaydi.  Bu  erda  yillik  yog‘in

-

  miqdori  3000-5000  mm  gacha  etadi. 

Orolning  shimolida  va  shimoli-sharqida  yog‘ingarchilik  bir  oz  kam  bo‘lib,  yiliga 

1000-2000  mm  atrofida  yomg‘ir  yog‘adi.  SHri-Lankaning  janubi-g‘arbida  yog‘in 

yil bo‘yi bir tekisda taqsimlangan bo‘lsa, shimoli-sharqida ikkita mavsum namlik 

va qurg‘oqchil mavsumlari yaqqol ifodalanadi. 

Orolning 

oqar 

suvlari 

Markaziy 

massivdan 

boshlanib, 

atrofdagi 

pasttekisliklarga  tarqaladi.  Daryo  suvlari  qurg‘oqchil  shimoli-sharqiy  rayonlarda 

madaniy ekinlarni sug‘orishda foydalaniladi. Musson yomg‘irlari paytida daryolar 

tongib dengizbo‘yi pasttekisliklarini suv bosadi. 

Orolning katta qismi qizil va laterit tuproqlar bilan, daryo vodiylari va sohillar 

allyuvial tuproqlar bilan qoplangan. Tuproqlarning asosiy qismi o‘zlashtirilib, uzoq 

yillar davomida tropik madaniy ekinlarini etishtirishda foydalanib kelinmoqda. 

SHri-Lankaning  qurg‘oqchil  shimoliy  va  shimoli-sharqiy  rayonlari  savanna 

tipidagi  tikanli  butazorlar  va  kserofit  tropik  o‘rmonlar  bilan  band.  O‘rmonlarda 

atlas  daraxti,  palu  va  boshqalar  o‘sadi.  Janubi-g‘arbiy  rayonlarning  o‘simlik 

qoplami  nam  tropik  o‘rmonlardan  tashkil  topgan.  Qadimda  qirg‘oqbo‘yi 

pasttekisliklari,  Markaziy  massivning  yon  bag‘rlari  nam  tropik  o‘rmonlar  bilan 

---

band  bo‘lgan.  Hozir  o‘rmonlarning  katta  maydoni  o‘zlashtirilib,  ularning  o‘rnini 

tropik ekinlari, kauchuk beradigan geveya daraxtlari egallagan. Terrasalashtirilgan 

tog‘  yon  bag‘rlarida  choy  plantatsiyalari  barpo  etilgan.  Dengiz  sohillari  uchun 

mangra o‘rmonlari va kokos palmazorlari xarakterli. Markaziy massivning baland 

yon bag‘rlari va keng platolari turli xil o‘tlar bilan qoplangan. 

Hayvonot  olami  turlarga  juda  boy.  Ularning  ko‘pchiligi  Hindiston  va 

Hindixitoyda  yashaydigan  hayvonlarga  o‘xshash.  O‘rmonlarda  Seylon  ayig‘i, 

qoplon,  silovsin,  bug‘u,  viveralar,  maymunlarning  bir  necha  turlari  yashaydi. 

Daryo  vodiylaridaga  chakalakzorlarda  yovvoyi  buyvol,  yovvoyi  cho‘chqa,  hind 

bo‘risi  uchraydi.  YOvvoyi  fillar  juda  kam  qolgan.  Sudralib  yuruvchilardan 

timsoxlar,  ilonlar  va  toshbaqalar  keng  tarqalgan.  SHri-Lanka  florasi  va  faunasini 

muhofaza  qilish  uchun  botanika  bog‘lari,  milliy  bog‘lar  va  qo‘riqxonalar  tashkil 

etilgan.