O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi

Chala  cho‘l.  Chala  cho‘l  o‘simliklari  Kaspiybo‘yi  pasttekisligidan 

Oltoygacha va Mongoliya Oltoyidan Katta Xingan tog‘larigacha bo‘lgan polosada 

---

iqlimi yanada kontinental va quruq bo‘lgan joylarda rivojlangan. Chala cho‘llarda 

asosan  boshoqli  o‘simliklar  va  shuvoqlar  keng  tarqalgan.  O‘t  o‘simliklar 

dashtlardagiga  nisbatan  siyrak  o‘sadi.  Chalovlarga  nisbatan  betaga  ko‘proq 

uchraydi. Chala cho‘lning shimoliy qismida boshoqli o‘simliklar, janubiy qismida 

esa shuvoq va sho‘ra o‘tlar keng tarqalgan. 

Chala  cho‘l  o‘simliklarining  geografik  tarqalishi  mahalliy  sharoitni  muayyan 

ravishda o‘zida aks ettiradi. Masalan, bir oz sho‘r bosgan tuproqli yerlarda shuvoq 

ko‘proq sho‘r bosgan yerlarda qora shuvoq, sho‘r yerlarda sho‘ra o‘tlar tarqalgan. 

Sochilma  qumlarda  boshoqli  o‘simliklardan  ayg‘irqiyoq,  past-baland  qumli 

yerlarda. qumerkak va chiy, botiq joylarda pakana tol, jiyda o‘sadi. Bahorda chala 

cho‘llarda  lola,  boychechak,  ayiqtovon,  qo‘ng‘irboshlar  gullaydi,  efsmerlar  yam-

yashil  maydonlar  hosil  qiladi.  Chala  cho‘l  o‘simliklaridan  chorva  mollarini 

boqishda foydalaniladi. 

Cho‘l. 

O‘rta  va  Markaziy  Osiyo  tekisliklarini  hamda  tog‘  tizmalarini 

past yon bagrlarini cho‘l o‘simliklari qamrab olgan. Lekin bu yerlarda chala 

cho‘l  va  dashtlarga  nisbatan  o‘simliklar  nihoyatda  siyrak  usadi.  O‘simlik 

bilan  qoplangan  yerlarga  Qaraganda  ochiq  yerlar  ko‘pchilikni  tashkil  etadi. 

Cho‘llarda  o‘simliklarning  turiga,  ularning  qalin  yoki  siyrak  bo‘lishiga 

tuproqlarning  mexanik  tarkibi  nihoyatda  katta  ta’sir  ko‘rsatadi.  Bo‘z 

tuproqlarda  xilma-xil  shuvoqlar, shurtob  va shurxok yerlarda  sho‘ra  o‘tlar 

ko‘p o‘sadi. Billi cho‘llarda bahor faslida efemer va efemeroidlar bark urib 

usib,  tezda  kurib  koladi.  Bular  boshoqlilar,  qiyoqlar  va  ikki  pollali 

o‘simliklardan iborat. 

Barxan  qumlarida  bo‘yi  bir  metrga  yetadigan,  ildizi  uzun  boshoqlilar 

oilasiga  kiradigan  selin,  bo‘yi  5-7  m  gacha  yetadigan  kuyonsuyak  (qum 

akatsiyasi)  o‘sadi.  Do‘ng  qumlarda  qora  qandim,  daraxsimon  cherkez,  oq 

saksovul,  sho‘rxok  botiflarda  qora  saksovul,  elak,  qizilchalar  keng 

tarqalgan.  Juyak  qumlarda  bug‘doyiq  elak,  yaltirboshlar,  daraxtlardan  oq 

saksovul,  quyonsuyaklar,  qumli  tekisliklarda  esa  shuvoqlar  ko‘pchilikni 

tashkil etadi. Balxashbo‘yi cho‘llarida kumsag‘iz ko‘p uchraydi. 

Cho‘llardagi  yirik  daryo  vodiylarida  to‘qayzorlar  yaxshi  rivojlangan. 

Tuqayzorlar daraxt, buta va o‘t o‘simliklaridan tarkib topgan.  Daryo qayiri 

bo‘ylab  har  xil  teraklar,  tollar,  turangalar  keng  tarqalgan.  Butalardan 

pakana  tollar,  jiydalar,  yulg‘unlar,  xilma-xil  oktikanaklar,  chakandalar, 

jing‘illar  o‘sadi.  Utloq  o‘simliklari  ildizpoyali  boshoqlilardan  iborat. 

Botqoqlangan  va  suv  bosgan  qayirlar  savag‘ich  hamda  qamishlar  bilan 

qoplangan.