O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand veterinariya meditsinasi instituti

Kurash choralari.

1. G’allaga ziyon yetkazuvchi Bitlar tuxum shaklida qishlagani sababli, asosiy kurash choralaridan bo’lib kuzgi shudgor hisoblanadi.

2. O’simliklarni organo-mineral o’g’itlar bilan ta’minlab yuqori agrotexnika tadbirlari yordamida bardoshliligini oshirish.

3. Kimyoviy vositalar sifatida zararli hasvaga qarshi tavsiya etilgan insektisidlarning birortasini ishlatsa bo’ladi.

Tripslar. Xoshiya qanotlilar yoki tripslar (Thysanop-tera) turkumining, fleotripidlar (Pleothripidae) oilasiga mansub bir nechta turdagi hasharotlar g’allaga zarar keltirishi mumkin. Bularning orasida eng keng tarqalgan va ziyoni odatda kuchli bo’ladigan bug’doy tripsidir. Bundan tashqari, tamaki tripsi, suli va javdar tripslari ham mavjud.

Bug’doy tripsi – Haplothrips tritici Kurd.Bug’doytripsilichinkalik davrida o’simlik qoldiqlarida, tuproq kesaklari ostida va yer yoriqlarida qishlaydi. Erta bahorda harorat 8° dan oshgach lichinkalar uyg’ona boshlaydi. Yer satqi turlicha qizishi tufayli bu muddat uzoqqa cho’ziladi. Lichinkalar qo’shimcha oziqlanib pronimfa va nimfa davrlarini o’tadi. Voyaga yetgan tripslar aprel boshlarida paydo bo’la boshlaydi. Lekin bu jarayon uzoqqa cho’zilib eng ko’p yetuk trips paydo bo’lishi may oyining o’rtalariga, ya’ni bug’doy boshoqlash davriga to’g’ri keladi. Yetukzotlarni paydo bo’lish muddati cho’zilganligi sababli tuxum qo’yish ham 25-35 kunga cho’zilishi mumkin.Har birzot hammasi bo’lib 25 tagacha tuxum qo’yadi. Bug’doy tripsi asosan kuzgi va bahorgi bug’doy ekiniga, arpa, javdar va boshqa g’alla guli ekinlarga ziyon keltiradi. Yetuk tripslar o’simlik boshoqlay boshlaganida uchki barg ostida to’planadi va bo’lgusi boshoq elementlarini zararlay boshlaydi.

Tamaki tripsi – Thrips tabaci Lind. Bu hasharot xammaxo’r bo’lib O’zbekistonda yetishtiriladigan deyarli barcha ekinlarda uchraydi. Ammo eng kuchli zararlaydigan ekinlar qatoriga: g’o’za, piyoz, sabzavot va poliz ekinlari kiradi. G’allagulli ekinlarni uncha xushko’rmasada, ularda urchib ko’payadi, so’ng, g’alla o’rib olinganidan keyin yoppasiga boshqa ekinlarga, jumladan g’o’zaga uchib o’tadi. Yiliga 5-7 marta bo’g’in berib rivojlanadi. G’allaga: barg, o’sish nuqtasi va boshoqdagi donni so’rib zarar yetkazadi. Bulardan tashqari g’allagulli ekinlarda quyidagi tripsturlari uchrashi mumkin: suli tripsi (StenothripsgraminumUzel.) – biryilda 1 avlodberadi; javdar tripsi (LimothripsdenticornisHal.) – bir yilda 2 avlod beradi va puchgultripsi (HaplothripsaculeatusF.) – javdar, makkajo’-xorilarda rivojlanib, biryilda 2 avlodberadi.