kilayotgan muxitga bog‘lik. Bundan tashkari uning shaxsiy sifatlari, zakovati, gayrati, fe’li, ruxiy
va jismoniy, kolaversa nasl-nasabiga bog‘lik. Nizoli va tang holatlar yuzaga kelganda ayrim
odamlar o‘zini-o‘zi boshqara olmaydi, ba’zilari esa oddiy xollarda o‘zini yo‘qotib kuyadi. Inson
o‘zining fikrlari, xulqiga doimo tanqidiy yondashishi, hayot talablari va o‘z imkoniyatlarini
hisobga olishi kerak.
Talaba shaxsi ta’lim jarayoni davomida ham, ta’limdan tashkari vaqtda ham shakllanib
boradi. Talabaning shaxs sifatida kamol topishida pedagogning, ota-ona, kuni-kushni va
mahallaning ta’siri nixoyatda katta, ammo har bir talaba, talaba o‘z ustida tinmay ishlashi, o‘zini-
o‘zi bilim darajasini, madaniyatini, tarbiyasini, ma’naviyat va ma’rifatini yuksaltirish ustida ish
olib borishi zarur.
YOshlarda mustaqil ravishda bilim olish va uni hayotga qo‘llash ko‘nikmalarini hosil
qilish, axloq va odobni yaxshilash zarurati talabalik davrida shakllanadi.
YOshlarni talaba bo‘lguniga kadar ota-onasi, o‘quv muassasasi pedagoglari, qarindosh-
urug‘i, mahalla-kuy nazorat qilib borsa, talaba bo‘lganidan keyin bu nazorat susayib ketadi. Bu
holatni talabaning o‘zi anglab etishi lozim, shundan keyin boshqaruv nazariyasining asosiy
tamoyili, tushuncha va koidalarni egallagan holda o‘zini-o‘zi tarbiyalay boshlashi kerak. Quyida
boshqaruv nazariyasining eng umumiy holdagi tushunchasi berilgan. Har bir talaba uni o‘rganib,
o‘z shaxsiyatiga qo‘llashi shart.
Jamiyat taraqqiyotining ma’lum bir bosqichida jamiyatning alohida qobiliyat va bilimlarga
ega bo‘lgan kishilar tomonidan boshqarilishiga extiyoj paydo bo‘la boshladi. Keyinchalik
boshqaruvchi kishilar soni kupaya borib, alohida ijtimoiy guruhga, sung tabaqaga aylandilar. Bu
ijtimoiy tabaqa kengayib, davlat deb nomlanadigan boshqaruv organi paydo bo‘la boshladi.
Davlatning turli chaykalishlarsiz, ilmiy asosda boshqarilishiga extiyoj orta borishi
natijasida boshqaruv nazariyasi vujudga keldi.
Boshqaruv nazariyasi nisbatan yangi va istikbolli fan tarmog‘i bo‘lib,
ob’ektiv borlikni ilmiy bilishga asoslanadi. U o‘z faoliyatini bir qator tabiiy va
ijtimoiy fanlar zamirida kuradi. Akademik Todor Pavloning aytishicha, istisnosiz
barcha fanlar pirovard maqsadda boshqaruvga xizmat kiladi. CHunki har
qanday ilmiy tadqiqot olib borishdan maqsadi – tabiat, jamiyatdagi ob’ektiv
qonuniyatlarni aniqlab, ularni inson extiyojiga xizmat kildirishdir. Bu esa –
boshqaruv. Boshqaruv jarayonining moxiyati va qonuniyatlarini aniqlash, bu
jarayonda sodir bo‘ladigan munosabatlarni ochib berish,
uning tizimini ishlab
chiqish va boshqaruv sub’ektining asosiy tamoyillarni ishlab chiqish
boshqaruv
nazariyasining vazifalaridir.
Masalan, ijtimoiy hayotni boshqaruv nazariyasi shu sohani boshqarish
jarayonida qo‘llaniladigan tadbirlar tartibi va bosqichlarini aniqlab beradi.
Ижтимоий жараёнлар бош
қарув назариясининг объектив асослари
Бош
қарувчи ва бошқа-
рилувчилар орасидаги
муносабатларнинг
тобора ривожлана
бориб, бири
иккинчисини та
қозо
этиши ва бош
қалар
Илмий билишнинг
замонавий бос
қичида
жамиятдаги
ҳодисаларнинг
ижтимоий жараёнлар
билан узвий бо
ғлиқлиги
ва ижтимоий
ахборотлар окимининг
кўпайиб ва тезлашиб
Жамиятнинг тара
ққий
этиши натижасида
ижтимоий хаётнинг ало
ҳида
жаб
ҳалари орасидаги
алокалар якинла- шиб
бориб,
узвий му- носабатлар
даражасига кутарилиши ва
бир бутун ижтимоий
мажмуани ташкил килиши
SHu munosabat jamiyatning ob’ektiv ijtimoiy
qonuniyatlari hamda
boshqaruv qonuniyatlari orasidagi uzviylik boshqaruvni to‘g‘ri amalga
oshirishda alohida ahamiyat kasb etadi. SHuning uchun ham boshqaruv
jarayonini shakllantirishda ijtimoiy fanlardagi qonuniyatlarga suyanish kerak.
Boshqaruv sub’ekti va boshqarilish ob’ekti orasidagi munosabatlar
ijtimoiy jarayonlarni boshqarish nazariyasi tadqiqot predmetiga kiradi.
Boshqaruv munosabatlari muayyan bir maqsadga intilgan kishilarning o‘zaro qonuniy
ravishda kelishib kilgan harakatidir. Ammo ayrim shaxslar va ijtimoiy guruhlar boshqarilishi
jarayonida bir xil vazifani bajarib, bir xil ahamiyat kasb etmaydilar.
Boshqarilish jarayoni hamma vaqt «boshqaruv organlari» deb nomlangan maxsus ijtimoiy
guruhlar tomonidan amalga oshirib kelingan. Ular ijtimoiy jarayonlarning kechish qonuniyatlarini
o‘rganib chiqib, ularni maqsadga yo‘naltiradilar va nazorat qilib turadilar.
Boshqarish maqsadida olib borilgan munosabatlarni boshqa ijtimoiy munosabatlardan,
jumladan, ishlab chiqarish, axloq-odob, o‘zaro muloqot va boshqalardan farqlash uchun ular faqat
jamiyatni tartibga soluvchi munosabatlar ekanini anglash kerak. Ular boshqarilish jarayonining
umumiy faoliyatidan kelib chiqib, jamiyatdagi mavjud qonuniyatlarga asoslanadilar.
Boshqaruv deb tegishli qonuniyatlar asosida (bu
jarayonni optimallash
orkali) boshqariluvchi majmuani bir holatdan ma’lum bir boshqa maqsadga
mos holatga keltirishga aytiladi.
Ijtimoiy hayotni boshqarishni ilmiy asosda tashkil qilish uchun boshqariluvchining
muayyan holati to‘g‘risida to‘liq va ob’ektiv ma’lumotga ega bo‘lish kerak.
SHuning uchun ham boshqarilish holatiga kelishdan oldin boshqaruv jarayonining ilmiy
asoslangan loyihasi, undagi tamoyillar, qo‘llaniladigan uslublar, boshqarilish bosqichlari va
boshqa jabxalar ijodiy ishlab chiqilib, qog‘ozga tushiriladi. Bunga
majmuani ilmiy boshqarish
Do'stlaringiz bilan baham: 
