15-ma’ruza. Texnologik jarayonni optimallashda dasturlardan foydalanish. Komp’yuterni qo’llab yigirish texnologik jarayonlarini optimallash. Reja

---

15-ma’ruza.Texnologik jarayonni optimallashda dasturlardan 
foydalanish. Komp’yuterni qo’llab yigirish texnologik jarayonlarini 
optimallash. 
Reja: 
1. 
Nazariy matematik modelni tanlash;
2. 
Kiruvchi ba chiquvchi parametrlar tahlili; 
3. 
Jarayonni optimallashda komp’yuterdan foydalanish; 
4. 
Nazariy matematik model yechimlari asosida jarayonni optimallash.

Tayanch so’z ba iboralar
Nazariy matematik model, kirubchi ba chiqubchi parametrlar, 
jarayonni optimallash, izoliniyalar, sathlar ba qirqimlar. 
Yigirish kamerasi novida piltachadan ip shakllanganda halqali yigirishdagidan 
farqli o‘laroq pishitish uchburchagi teng yonli bo‘lmasligi ta’kidlangan. Tolali 
piltacha modelidan foydalanib, unda tolaning siljishi quyidagi formula yordamida 
aniqlanishi ham aynan shu joyda keltirilgan. 
(1) 
Piltachaning ko‘ndalang kesimi 
S 
ni formuladan foydalanish qulay bo‘lishi 
uchun ipning chiziqiy zichligi va yigirish kamerasi radiusi
 R
k
ni esa diametr orqali 
ifodalab, quyidagi tenglamaga ega bo‘linadi. 
(2) 
Bu yerda, boshqariladigan kiruvchi omillar sifatida ipning chiziqiy zichligi 
T
, yigirish kamerasining tezligi 

va uning diametri 
d 
ligini ta’kidlash mumkin. 
Mazkur omillarni quyi va yuqori sathlarida o‘zgartirib, pishitish uchburchagida 
tolaning siljishi o‘rganilib, uning izochiziqlari 1-3 rasmlarda ko‘rsatilgandek 
aniqlandi. 

---

1-rasm. Pishitish uchburchagida tola siljishining yigirish kamerasi tezligiga va 
uning diametriga bog‘liqligi izochiziqlari 
Ko‘rinib turibdiki, yigirish kamerasining diametri oshgan sari tolaning 
siljishi kamayib boradi. Tola siljishining kamayishi ipda strukturaviy 
notekislikning kamayishiga, ya’ni ip xossalari yaxshilanishiga olib keladi. Afsuski, 
bu holat mashinada yigirish kamerasi harakat tezligini kamaytirishni taqozo etishi 
izochiziqlardan ko‘rinib turibdi. Ipni katta tezliklarda tolaning minimal siljishi 
bilan olish uchun mumkin qadar diametri kichik yigirish kamerasidan foydalanish 
kerak. Shuning uchun ham OE ipni katta tezliklarda yigirishda kichik diametrli 
kameralardan foydalanilyapti. Boshqa omillar ta’sirini tahlil etish natijasida 
yigirish mashinasining optimal parametrlarini tolaning eng kam siljishi nuqtai 
nazaridan aniqlash mumkin.
Keyingi omillar ta’sirini aniqlash maqsadida 2-racmda ko‘rsatilgan tola 
siljishining izochiqlari keltirildi. 

---

2-rasm. Pishitish uchburchagida tola siljishining ipning chiziqiy zichligi va 
yigirish kamerasining diametriga bog‘liqligi izochiziqlari 
Rasmdan ko‘rinib turibdiki, 1-rasmdagidek yigirish kamerasi diametrining 
kattalashishi tola siljishi qiymatini kamaytiradi. Izochiziqlar to‘g‘ri chiziqlardan 
iborat bo‘lib, ipning chiziqiy zichligi va yigirish kamerasi diametriga mutanosib 
o‘zgarishini ko‘rsatadi. Ip chiziqiy zichligi kamayishi va kamera diametrining 
kichiklashishi pishitish uchburchagida tola siljishining kamayishiga olib keladi. 
Demak, kichik diametrli kamera va past chiziqiy zichlikdagi ip shakllanishida tola 
siljishiminimal bo‘ladi.
Pishitish uchburchagida tola siljishi fazosining uchinchi qirqimi
3-rasmda ko‘rsatilgan. Rasm tahlilidan shuni ta’kidlash mumkinki, tola siljishi ip 
chiziqiy zichligi o‘sishi bilan ortib boradi, lekin izochiziqn_ing qiyalik burchagi T 
kattalashgan sari kattalashishini ko‘rish mumkin. Bu yerda tolaning eng kichik 
qiymatda siljishi kameraning katta harakat tezligida va ipning pastroq chiziqiy 
zichligida kuzatiladi.

---

3-rasm. Pishitish uchburchagida tola siljishining ipning chiziqiy zichligi va yigirish 
kamerasi aylanish tezligiga bog‘liqligi izochiziqlari 
Qo‘yilgan maqsad-tola siljishining eng kichik qiymatini ta’minlovchi 
omillar kattaliklarini aniqlab, yigirish mashinasi ishini optimallashdan iboratligini 
nazarga olib, yuqoridagi maqsad sirtlarini ustma – ust qo‘yib, tahlillar natijasida 
optimal ishchi parametrlar aniqlandi. OE yigirishning pishitish uchburchagida tola 
siljishining minimal qiymati