O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti kattaqo’RG’on filiali “аxborot texnologiyalari” kafedrasi



Download 4,8 Kb.
Pdf ko'rish
bet41/77
Sana28.05.2023
Hajmi4,8 Kb.
#945342
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   77
Bog'liq
f98dcd570342e01d043d64b29a37ec0c Algebra va sonlar nazariyasi

n
ta bo’ladi. Bundan biz 
n
S
simmetrik 
(o’rniga qo’yishlar) gruppasi tartibi 
!
n
cardS
n

bo’lishligini, ya’ni chekli tartibli 
gruppa 
ekanligiga 
kelamiz 
yoki 


1
2
,
,...,
n
invf
inv
 


va 


1
2
,
,...,
n
signf
sign
 


ekanligini eslatib o’tamiz. Bundan tashqari tuzilgan 
sxemaga qarab akslantirishlarning kompozisiyasini quyidagicha tasvirlaymiz:
Agar 
:
f
A
A

va 
:
g A
A

bo’lsa, u holda ularning 
:
g
f
A
A

kompozisiya quyidagicha sxema ko’rinishda ifodalanadi: 
   
 
1
2
: 1 2 ...
f
f
f n
f
n



 


 


 


1
2
: 1
2
...
g f
g f
g f n
g
n



va demak
 


 


 


1
2
: 1
2
...
g f
g f
g f n
g
f
n



Shunday qilib, bu sxemadan
 
 


 
 


 
 


 
 
 
 


 


 


1
2
1
2
...
...
1
2
...
...
1
2
1
2
...
1
2
...
f
f
f n
n
f
f
f n
g f
g f
g f n
n
g
f
g f
g f
g f n






















hosil bo’ladi.
Misol.
4
n

da 
1
2
3
4
2 1
4
3
f


 



va 
1
2
3
4
4
3
2 1
g


 



o’rin 
almashtirishlarning ko’paytmasini sxematik ko’rinishi


86 
2
1
3
4
3
4
2
1
:1 2 3 4
g
f
 


 


bo’lib,
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
4
3
2 1
2 1
4
3
3
4 1
2
g
f


 





 



 

bo’ladi.
n
S
gruppada 
A
e
birlik akslantirish yoki birlik o’rniga qo’yishni ko’rinishi: 
1 2 ...
1 2 ...
A
n
e
n


 



bo’ladi va
n
f
S

akslantirishga teskari 
1
f

akslantirish yoki o’rniga qo’yish
1
2
1
...
...
1
2
n
f
n

 



 



shaklda bo’ladi. Tekshirib ko’rish mumkinki,
1
1
1 2 ...
1 2 ...
A
n
f
f
f
f
e
n






 



dan iboratdir. Shuni ta’kidlaymizki,
   
 
1
2
: 1 2 ...
f
f
f n
f
n



liklarni qaysi tartibda yozilish sxemasiga ega emas, shuning uchun 
1
f

o’rniga 
qo’yishning ustunlari bo’yicha shunday joylashtiramizki, uni birinchi satrida 
tartiblangan 
1, 2,...,
n
o’rin almashtirish joylashtiriladi.
Masalan, 
1
2 1
4
3
1
2
3
4
1
2
3
4
2 1
4
3
f


 




 


 

deb olish mumkin.
Shuni ta’qidlaymizki, 
n
S
simmetrik gruppa chekli gruppalarni o’rganishda 
muhim bir ahamiyatga ega bo’lib, uni o’rganish chekli gruppalarni o’rganishga olib 
keladi. Shuning uchun qiziquvchi o’quvchilarga Algebra va sonlar nazariyasi 
bo’yicha yozilgan adabiyotlardan 
n
S
gruppaning batafsil bayoni bilan tanishib 
chiqishni tavsiya qilamiz.


87 
11-ma`ruza mashg`uloti 
Minorlar va algebraik to’ldiruvchilar. Laplas teoremasi 
Matritsa va uning xossalari. Matritsalar ustida amallar.
Matrisa rangi. Matrisa rangi haqidagi asosiy teorema. 
 
Reja
1.
Minorlar va algebraik to’ldiruvchilar.
2.
Laplas teoremasi 
3.
Matritsaning xossalari. 
4.
Matrisalar ustida amallar. 
5.
Elementar matrisalar va ularning xossalari. 
6.
Matrisa rangi 
7.
Matrisa rangi haqidagi asosiy teorema 
Ushbu ma’ruzada biz determinantlarni hisoblashda muhim vositachi vazifasini 
bajaruvchi determinantlarni tartibini pasaytirib hisoblash metodi bo’lib, unda bosh 
rolni minor va algebraik to’ldiruvchi tushunchalari o’ynaydi.
Biz 
K
kommutativ halqada (bu yerda biz 
K
halqa sifatida, 
, , ,
sonli 
butun halqa va sonli maydonlar deb bilamiz va agar bizga kiritilaytgan tushunchalar 
va ularni xossalarini tasvirlashda biror-bir holat yuz bermasa, xarakteristikasi nol yoki 
nol bo’lmagan maydonlar deb ham qarashimiz mumkin).
n

nchi tartibli kvadratik
1
1
1
1
11
12
2
2
1
2
21
22
1
2
1
1,1
1,2
1,
1,
1
1,
1
2
1
...
...
...
...
...
...
... ...
...
... ...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
k
k
n
k
k
n
k
k
kk
kk
kn
k
k
k
k
k
k
k
n
n
n
nn
nk
nn
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
A
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a






 

































88 
matrisa berilgan bo’lsin. Bu matrisani ixtiyoriy 
k
ta satr va 
k
ustunlarining kesishgan 
(o’chirilgan) joylaridan 
k
-nchi tartibli determinant tuzib olamiz. Hosil bo’lgan 
determinantga 
A
determinantning 
k
-nchi tartibli minori deyiladi.
Xususan, determinantda bitta satr va bitta ustunni (
1
k

) kesishgan joyida bitta 
element bo’ladi, ya’ni determinantning elementlari ham minorlar bo’lishi mumkin. 
O’chirilmay qolgan elementlaridan tuzilgan determinant 


n
k

tartibli determinant 
bo’lib, unga minorning to’ldiruvchi minori deyiladi. Minor va to’ldiruvchi minorlarni 
qulaylik uchun 
M
va 
M
lar bilan belgilab olamiz. Shuni ta’kidlaymizki, 
M
va 
M
determinantlar bir-birini o’zaro to’ldiruvchi minorlar juftligi deb ham ataladi. 
Xususan, determinantning 
i

nchi satr va 
j

nchi ustunini kesishmasida turgan 
ij
a
element birinchi tartibli va uning o’chirilmay qolgan elementlaridan tuzilgan 
to’ldiruvchi minor 


1
n

tartibli minor bo’lib, ular birgalikda o’zaro to’ldiruvchi 
minorlar juftini tashkil qiladi.
Agar 
k

tartibli 
M
minor 
1
2
, ,...,
k
i i
i
satr va 
1
2
,
,...,
k
j j
j
ustunlarining
kesishmasidan tuzilgan bo’lsa, u holda
 
1
M
S
A
M
 
,
(2) 
bu yerda 

 

1
2
1
2
...
...
M
k
k
S
i
i
i
j
j
j

  


 
M
minorning algebraik 
to’ldiruvchi deyiladi.
Matrisaning bosh diagonalida joylashgan
1
11
11
12
11
21
22
1
...
,
, ..., ...
... ...
...
k
k
kk
a
a
a
a
a
a
a
a
a
va hokazolar, xususan 
A
ning o’ziga bosh minorlar deb ataladi.
Endi 
k

nchi tartibli bosh minorni o’z algebraik to’ldiruvchisiga 
ko’paytmasini qaraymiz:
 
 
1
1
M
M
S
S
M A
M
M
M M
 
 

 



U holda

 



1 2 ...
1 2 ...
2 1 2 ...
M
S
k
k
k
   
   

  
juft son bo’ladi va demak
M A
M M
 

bo’ladi. 
M
minorning ixtiyoriy hadi

1
2
1
2
...
k
k
sign a
a
a





 


89 
unga oid o’rniga qo’yish 
1
2
1
2
...
...
k
k


 


 



bo’lib, 
 
1
inv
sign


 
bo’lsin. Xuddi shunday 
M
minorning ixtiyoriy hadi
1
2
1,
2,
...
k
k
n
k
k
n
sign
a
a
a










 
bo’lib, 
 
1
inv
sign


 
va bu
1
2
1
2 ...
...
k
k
n
k
k
n










 



o’rniga qo’yishning signaturasi bo’lsin.
Hosil bo’lgan ko’paytmalarni ko’paytmasi
bo’lib, bu ko’paytma determinantning turli satr va ustunlaridan bittadan olingan 
n
ta 
elementlarning ko’paytmasidan iborat va 
n
-nchi tartibli determinantning hadi 
bo’ladi. Endi bu ko’paytmaning ishorasi 
sign
sign



, xuddi shu ishoraga 
n

nchi 
tartibli determinant ham ega bo’lishligini ko’rsatamiz.
Haqiqatan ham, bu hadning indekslaridan tuzilgan
2
1
2
2
1
2
...
...
...
...
k
k
n
k
k
n



 








o’rniga qo’yishning faqat 
inv
inv



ta inversiyasi bor, chunki hyech qaysi 
i

hyech bir 
j

bilan inversiya tuza olmaydi, ya’ni barcha 
i

lar 
k
dan katta emas, 
barcha 
j

lar 
1
k

dan kichik emas.
Shunday qilib, bu quyidagi lemmani isbot qildik:

Download 4,8 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   77




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish