O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti psixologiya nazariyasi va amilyoti kafedrasi

Shaxs xususiyatlarini o„lchash
Kettel singari Ayzenk ham shaxsning uchta super xususiyatidagi 
individual 
farqlarni 
aniqlash 
uchun 
ko‗plab o‗zini-o‗zi baholash 
so‗rovnomalarini ishlab chiqqan
41
. Ularning eng oxirgisi ―Ayzenk shaxs 
so‗rovnomasi‖ hisoblanadi (Eysenck Personality Questionnaire, EPQ). EPQ 
punktlaridan namunalar 2-jadvalda berilgan. Shuni e‘tiborga olish kerakki, bu 
so‗rovnoma shaxs strukturasini shakllantirishda muhim hisoblangan mazkur 
uch faktorli punktdan iborat. Bundan tashqari, EPQ o‗z ichiga yolg‗on 
shkalasini ham kiritgan bo‗lib, uning yordamida shaxs o‗zini yaxshi 
ko‗rsatish maqsadida yolg‗on ishlatishini aniqlash mumkin bo‗ladi. 
Shuningdek, 7-15 yoshdagi bolalarni test qilish uchun ―O‗smir shaxs 
so‗rovnomasi‖ (Junior EPQ) ham ishlab chiqilgan.
41
Р.5 

---

152
2-jadval 
Ayzenkning shaxs so„rovnomasi punktlaridan namuna 
Ekstraversiya-Introversiya
1. Jamoat joylarida bo‗lishni yoqtirasizmi?
Ha Yo‗q 
2. Odamlar bilan muloqot qilishni yoqtirasizmi?
Ha Yo‗q 
3. O‗zingizni omadli deb hisoblaysizmi?
Ha Yo‗q 
Barqarorlik/beqarorlik
1. Sizning kayfiyatingiz tez-tez o‗zgarib turadimi?
Ha Yo‗q 
2. Siz tez hayajonga tushadigan shaxsmisiz?
Ha Yo‗q 
4. Siz ko‗pincha tushkun kayfiyatda bo‗lasizmi ?
Ha Yo‗q 
Psixopatiya
1. Siz uchun yaxshi xulq va ozodalik muhimmi?
Ha Yo‗q 
2. Siz insonlar bilan qo‗pol muomalada bo‗lmaslikka 
intilasizmi?
Ha Yo‗q 
3. Siz boshqa kishilar bilan hamkorlik qilishni 
yoqtirasizmi?
Ha Yo‗q 
Yolg„on shkalasi
1. Siz ba‘zida uyatsiz hazillar ustidan kulishni 
yoqtirasizmi?
Ha Yo‗q 
2. Bolaligingizda sizga buyurilgan ishlarni hech qanday 
norozilik va shikoyatlarsiz bajarganmisiz?
Ha Yo‗q 
Ayzenk va Kettel faktorlashtirishda turli xil shaxs so‗rovnomalaridan 
foydalanishi, shaxsni ta‘riflashda muhim hisoblangan xususiyatlar sonida 
farqlar yuzaga kelishining asosiy sababi hisoblanadi. Bu yerda faktorli analiz 
natijalari bevosita olinayotgan ma‘lumotlar tipi va manbaasiga bog‗liqdir. 
Ayzenkning shu narsaga ishshonchi komil ediki, uning ikki kriteriyasi – 
introversiya/ekstraversiya va barqarorlik/neyrotizm boshqa ko‗plab shaxs 
so‗rovnomalarini o‗tkazgan bir qancha tadqiqotchilar tomonidan empirik 

---

153
jihatdan tasdiqlangan. Ushbu nuqtai nazar to‗g‗ri ekanligini isbotlovchi 
asosiy dalillar ekstravert va introvertlar xulq-atvorini tadqiq etilishi natijasida 
olingan.