O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti

Xalq xo„jalik obyektlarida radiatsion va kimyoviy holatni 
baholash uslublari 
Odamlarni radioaktiv, zaharlovchi va qattiq ta‘sir etuvchi zaharli 
moddalar bilan zararlanish havfi radiatsion va kimyoviy holatni qutqa- 
ruv va kechiktirib bo‗lmaydigan avariya-tiklash ishlarini tashkil etishga, 
shuningdek, zararlanish sharoitida xalq xo‗jaligi obyektlarini faoliyatiga 
ta‘sirini hisobga olgan holda ularni tezda aniqlash va baholashni talab 
qiladi. 
Radiatsion holat tuman, aholi punktlarida yoki ob‘ektda hudud va 
u yerda mavjud bo‗lgan barcha predmetlarni radioaktiv zararlanishi 
natija sida sodir bo‗ladi. 
Radiatsion holatni baholash deganda tuzilmalarni, ob‘ektlarni ra- 
dioaktiv zararlanish sharoitidagi turli harakatlari bo‗yicha asosiy vazifa- 
larni yechish, olingan natijalarni tahlil etish va radiatsion yo‗qolishlar ku 
zatilmaydigan harakat variantlarini tanlash tushuniladi. Radiatsion holat- 
ni baholash yadro qurolini ishlatilishi asoratlarini bashoratlash natijalari 
va radiatsion razvedka ma‘lumotlari asosida amalga oshiriladi. 
Radioaktiv zararlanish (3.10.-rasm) darajalari va zararlangan hu- 
dud o‗lchamlari (radioaktiviz) portlash quvvati va ko‗rinishiga meteoro- 
logik sharoitlarga, hudud va tuproq xususiyatlariga bog‗liq bo‗lib, uni 
bashorat qilishda boshlang‗ich ma‘lumotlar yadro portlashini sodir bo‗l- 
ganligi vaqti, uning koordinatalari, portlash turi va quvvati, shamol 
yo‗nalishi va tezligi hisoblanadi. Bu bashoratlash ma‘lumotlari asosida 
obyekt maydonini u yoki bu uchastkasidagi radiatsiya darajasini kerakli 
aniqlikgacha aniqlash imkoniyati yo‗q. Radiatsion holatni obyektiv baho 
lash imkoniyatini faqat dozimetrik asboblar yordamida razvedka organ- 
lari tomonidan olingan radioaktiv zararlanish haqidagi aniq ma‘lumotlar 
gina yaratadi. Obyektlarda razvedka radiatsion va kimyoviy kuzatuv 
postlari, radiatsion va kimyoviy razvedka zveno va guruhlari tomonidan 
amalga oshiriladi. Ular radioaktiv zararlanish boshlanishini aniqlashadi, 
radiatsiya darajasini o‗lchashadi va ba‘zi hollarda yer usti portlashi vaqti 
ni aniqlashadi. Radiatsiya darajasi va o‗lchash vaqti haqidagi ma‘lumot 
olingach, obyekt FM shtabi ularni radiatsion razvedka va kuzatuv 

---

77 
jurnaliga kiritishadi, sxemalarda ko‗rsatilgan radiatsiya darajalariga 
ko‗ra radioaktiv zararlanish zonalarini chegaralari o‗tkaziladi.