O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti

3.7-rasm DP-5A radiometr-rentgenometrini o„lchash pulti
: 
1-tashqi qismi; 2-old qismi; 3-mikroampermetr ko‗rsatkichlarini 
o‗chirish tugmasi; 4-telefonni ulash uychasi; 5-ish rejimini rostlash 
potensiometrini dastagi; 6-mikro ampermetr; 7-shkalani yoritish kaliti; 
8-podiopa zonalarni qayta ulash dastagi; 9-zond kabelini ulash joyi; 10-
nolni mexanik o‗rnatish probkasi. 
Ta‘minlash manbalari bo‗lmaganda priborlar tashqi o‗zgarmas tok 
manbalariga (3,6 va 12 v DP-5A;12 yoki 24 v DP 5V) ta‘minlash 
kolodkalari va kuchlanish bo‗luvchilari (uzunligi 10 m kabeli b/n) orqa- 
li ulanadi. 
Priborni qabul qilish qurilmalari gazorazryad schyotchiklari bo‗lib 
DP 5A priborida:bittasi (SIZBG) o‗lchash pultida; ikkita (SIZBG va 
STS-5) zondda, DP 5V priborida 2 ta (SBM-20 va SIZVG-5) detektrlash 
blokida joylashgan. 
Zond va detektrlash bloki po‗latdan yasalgan silindrsimon korpus 
bo‗lib, etil sellyulozali suv o‗tkazmaydigan plenka bilan qoplangan va 
betta-nurlarni indikatsiya qiladigan derazadan iborat. Korpusga metall- 
dan yasalgan va buraladigan ekran o‗rnatilgan. Bu ekran zondda 2 
holatda («G», «B») va detektrlash blokida esa 3 holatda («G», «B», 
«K») fiksatsiya qilinadi. «G» holatda gamma nurlar, «B» holatda betta 
nurlar va «K» holatda nazorat betta-nurlanish manbai ulanadi. Bunda 
DP-5V priborini ishga yaroqliligi tekshiriladi. O‗lchov pultini 
schyotchigi «200» poddiapazonida ishga tushiriladi. 

---

72 
Rentgenometr DP-3B bort asbobi hisoblanib, u avtomobil, kater, 
samolyot,vertolyot va boshqa harakatlanuvchi razvedka olib boruvchi 
vositalarga o‗rnatiladi. Bu radioaktiv moddalar bilan zararlangan 
hududlarda radiatsiya darajasini o‗lchashga mo‗ljallangan, Pribor 12 
yoki 24 V kuchlanish bilan ishlaydi.
Havoni, hududni, inshoot, jihoz, transport shaxsiy himoya 
vositalari, kiyim-bosh, oziq-ovqatlar, suv va boshqa obyektlarni 
zararlovchi moddalar va tez ta‘sir qiluvchi zaharli moddalar bilan 
zararlanish darajasini aniqlash kimyoviy razvedka priborlari yordamida 
amalga oshiriladi. 
Asosiy kimyoviy razvedka pribori harbiy kimyoviy razvedka pri- 
bori hisoblanadi (XKRP) va shuningdek yuqoridagi priborga o‗xshash 
bo‗lgan yarim avtomatlashgan kimyoviy razvedka pribori ishlatiladi. 
Zaharlovchi moddalarni (ZM) kimyoviy razvedka priborlari yorda- 
mida aniqlash indikator rangini uni ZM bilan ta‘sir paytida o‗zgarishiga 
asoslangan. Qaysi indikator olingan va u o‗z rangini qanday o‗zgartiri- 
shiga qarab ZM turini, olingan rang intensivligini rangli etalon bilan 
taqqoslash esa ZMni havodagi taxminiy konsentratsiyasini aniqlashga 
imkoniyat beradi. 
Harbiy kimyoviy razvedka pribori ZMni (VX, zarin, zoman, iprit, 
fosgen, sinil kislotasi va xlorsian) havoda, hududda va texnikada aniq- 
lashga mo‗ljallangan. 
XKRP quyidagi asosiy qismlardan iborat: nasos; nasos uchun na- 
sadka; nasadka uchun himoya qalpoqlari; tutunga qarshi filtr; gorelka 
patronlari; fonar; shtir, lopatka; kassetalarda joylashtirilgan indikatorli 
trubkalar; gorelka korpusi.