O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti

5.5 Ish joylarni, uylarni, oziq-ovqatlarni zararsizlantirish 
Ommaviy qirg'ln qurollarining shikastlantiruvchi zarrachalarini 
zararsizlantirish omillari, yakka tartibd?.gi himoya vositalarini kiygan 
holda va jarayonni Olib borish qoidalariga qat'iy rioya qilingan holda 
Olib borilishi shart 

---

316 
Radioaktiv zararchalar bilan zararlangan uylar va jihozlami 
zararsizlantirishdan oldin quruq holda tozalanib, keyin ho'l lattalar bilan 
Utiladi. Binolaming tashqi taraflarini dezaktivatsiya qilishda suv bosimi 
bilan yuviladi. Uylaming ichida germetik idishlarda saqlangan 
ozıqovqatlami dezaktivtsiya qilishda faqat idish usti suv bilan yuvib 
tozalanadi. Qog'oz va boshqa narsalarda saqlanadigan mahsulotlar 
tozdanganda, oldin idish latta bilan miladi, suv bilan yuvib. keyin 
quritiladı. Ustidagi qog'oz qurigandan keyin ichidagi mahsulot toza 
idishga solinadi va dozimetrik ko'rikdan o'tkaziladi. 
Germetik bo'lmagan idishlarda saqlangan mahsulotlar (go'sht, 
pishloq, 
margarin, 
saryog')ni 
dezaktivatsiya 
qilishda 
o'sha 
mahsulotlaming sirtqi qavatini (3 mm gacha) kesib tashlanadi. HO'l 
mevalami tozalashda esa ko'p marta suv bilan yuvish orqali tozalab, 
so'ngra 
qaynatiladi. 
Suyuq 
mahsulotlami 
(yog- 
va 
shunga 
o'xshaganlami) 
cho'ktirish 
orqali 
tozalanadi. 
Sutlar 
qatiq 
mahsulotlariga o'tkaziladi. Poliz ekinlarini (lavlagi, sabzi, kartoshka, 
pıyoz, karam) dezaktıvatsiya qilıshda ko'p miqdordagi suv bilan 
vuviladi. Karam va piyozning sirtqi qavati olib tashlangandan keyin 
dezaktivatsiya qilinishi kerak. Un, shakar, yorma va boshqa 
sochiluvchan mahsulotlar ko'p qavatli qog'ozli qoplarda saqlangan 
bo'lsa, ulaming tashqi qavatlari olib tashlanadi va qop ichidagi 
mahsulotlar tekshiruvdan o'tkaziladi. 
Suvni dezaktivatsiya qilishda quydagi uslublar qo'llaniladi: 
l . Ion almashtiruvchi smolalar (anionit va kationit) orqali 
tozalash•, 
2.
Koagulatsiyajarayomni qo'llash orqali tozalash•. 
3.
Tindirish va matolı ko'mir filtrlardan o'tkazish orqalı 
tozalash. 
Quduqdagi suvlami tozalashda, ichidagi suv bir necha marta olib 
tashlanadi hamda quduq atrofidagı tuproqlar (5-10 sm. qalinlikda) olib 
tashlanadi. 
Dezaktivatsiya qilingan hamma oziq-ovqat mahsulotlari va suv 
dozimetrik ko'rikdan o'tkazilishi Shart. Agar ba'zi mahsulotlami 
dezaktivatsiya qilib bo'lmasa, ulami bir joyga yig'ib, tabiiy 
zararsizlantirishga qosyiladi. 
Oziq-ovqat mahsulotlariga suyuq tomchi holidagi zaharlovchi 
moddalar 
tushgan 
bo'lsa, 
bunday 
oziq-ovqatlar 
degazatsiya 
qilinmasdan yoqotiladi. Ko'p qavatli yoki bir qavatli matoli qoplarga 
solingan mahsulotlar (sochiluvchan mahsulotlar) suyuq tomchi 

---

317 
holidagi zaharlovchı moddalardan zararlangan bo'lsa, bunday 
mahsulotlar degazatsiya qilinadi. Buning uchıuı qopning tashqi 
qavatlari olib tashlanadi yoki zararlangan qoplarga tegib turgan 
mahsulotlar ehtiyotlik bilan olib tashlanadi. 
Fosfororganik moddalardan zaharlangan go'sht so'ndirilgan ohak 
bo'tqasidan, ipritdan zararlangan bo'lsa, xlorli ohak bo'tqasidan 
foydalaniladi. Bunda go'sht vuzasiga Shu degazatsiya qiluvchi bo'tqalar 
suritib chiqiladi va 30 daqiqadan keyin toza suv bilan yuviladi. Go'shtni 
3-4 soat mobaynida toza suvda qaynatiladi, s(ÿngra suvi to'kib 
tashlanadi va yangl suv quyib yana qaynatiladi. Ana shundan keyingina 
iste'molga tavsiya etlSh mumkin. Zaharlovchi moddalardan zùarlangan 
baliqlami degazatsiya qilish uchun uning tangachalari Olib tashlanadi va 
suvda 1,52 soat mobaynida qaynatiladi. Qaynatllgan suv to'kib 
tashlanadi va vangl suvda yana bir marta qaynatib. iste'mol qilish uchun 
beriladi. 
Qattiq yog'lar zaharlangan bo'lsa, ulaming tashqi qavati 0,7-0,8 sm 
qalinlikda kesib tashlanadl va to'rt hajm suv bilan 4 soat mobaynida 
qaynatiladi.Zararlangan sabzavotlar ochiq havoda shamollatiladi, 
so'ngra ko'p miqdordagi suv bilan yuviladi va 0,2-0,3 mm qalinlikdagi 
qavati Olib tashlanadi. 
Makaron mahsulollari va yormalar uzoq vaqt ochiq havoga yoyib 
qo'yiladi va ko'p miqdordagi suvda pishiriladi. So'ngra suvi to'kib 
tashlanadi va yana suv solib qaynatiladi. Zaharlovchi moddalardan 
zararlangan shakar ochiq havoda shamollatiladi, so'ngra 3 hajm suvga 
solinib, 2 soat mobaynida qaynatiladi- hosil bo'lgan sharbatni shirin 
choy yoki shirin ovqatlar tayyorlash uchun ishlatish mumkin. 
Germetik idishlarga solingan oziq-ovqat mahsulotlariga solingan 
zaharlovchi moddalar tushgan vaqtda ushbu idishlar degazatsiya 
qiluvchi eritmalarga ho'llangan latta bilan 3 marta artiladi, so'ngra toza 
suv bilan yuvib tashlanadi va quritiladi. 
Suvni qanday zaharlovchi moddadani zaharlanganligini bilgan 
holda uni turli usullar bilan: qaynatish, sorbsiya yoki kimyoviy sorbsiya 
usullari bilan degazatsiya qilish mumkin: 
A)
Fozgen, sian kislotasi tushgan suvlarm qaynatish usuli bilan 
tozalaniladi. Bunda, suv 1-2 soat mobaynida qaynatiladi. 
B)
Zararlangan suvm aktivlangan ko•mir, Pista ko'mir, torf va 
boshqa sorbentlar orqali o'tkazilganda undagi zaharlovchi moddalar 
filtrda shimilib qoladi va Shu orqali suv tozalaniladi. 

---

318 
V) Kimyoviy sorbsiya usuli bilan suvni tozalashda suvga turli 
xlldagi kimyoviy degazatsiya qiluvchi eritmalar qo'shiladi, so'ngra 
aktivlangan ko 
s 
mir orqali filtrlanadi. Bunda suvdagi degazatsiya 
qiluvchi eritmalar va zaharli moddalar aktivlangan ko'mir tarkibida 
shimilib qoladi va natijada suv tozalaniladi. 
Dezaktivatsiya va degazatsiya qilingan suvni foydalanishga 
benshdan oldin tibbiyot xizmati, kimyo xizmati bilan birgalikda suv 
sifati nazorat qilinadi. 
Suv namunasini tekshirish natljasida ushbu suvdan foydalanish 
yoki foydalanmaslik to'g'risida xulosa chiqariladi. Agar yuqorida 
aytilgan mahsulotlar zaharli moddalar bilan voki biologik vositalar 
bilan zararlangan bo'lsa. u holda degazatsiya va dezinfeksiva qiluvchi 
moddalar (xlorli ohak, xloramin, formalin va boshqa moddalar) 
ishlatiladi. 
Zararlangan joylami zararsizlantirish ishlari tamom bo 
s 
lgandan 
so'ng har bir fuqaro to'liq sanitar qayta ishlovdan o'tishi kerak. Bu 
muolaja hammomlarda, dushxonalarda voki maxsus yuvinish jovlarida 
amalga oshirilish kerak. Bu joylarda zararlangan kiyim-kechaklar, 
himoya vositalari, bir jovga echilib, keyin yuviniladigan xonaga kiriladi 
va sovun, mochalka bilan hamma teri ustilari zarasizlantiriladi. Yuvinib 
bo'lgandan 
so'ng 
dozimetrik 
ko'rikdan 
o'tiladi 
va 
yangi 
zararsizlantirilgan kiyim-kechak kiyiladi hamda lkkinchi dozimetrik 
ko'rikdan o'tiladi. Mana shunday muolajalardan o'tgan fuqaro, zararli 
ta'sirlar talafotlariga uchramaydi va uni oldim Olgan bo'ladi.