O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti

5.7 «Halokatlar tibbiyoti» xizmatining tashkil etilishi va 
uning vazifalari 
Halokatlar tibbiyoti xizmatini tashkil etishda quydagi ta'moillarga 
asoslanadi: 
l 
. 
Halokatlar 
tibblyotl 
xizmati 
falokat 
o' 
choqlarida 
shikastlanganlami maksimal daraiada qutqarish; 
2.
Halokatlar tibbiyoti xizmatlga samarali rahbarlik (Illish 
(zamonaviy aloqa va boshqa vositalami qo'llash)•, 
3.
Bosqichma-bosqich tibbiy yordamni ko'rsatishda saralashni 
tashkil etish•, 
4.
Shikastlangan 
aholini 
tibbiy 
evakuatsiyasini 
amalga 
oshirish•, 
5.
Tez tibbiy yordam xizmati kuchlarini yaratadlgan davolash-
muhofasa muassasalarini kerakli ta'minot bilan ta'minlash (tibbiy 
ashyolar, texnika-uskunalar va boshqalar); 
Halokatlar tibbiyoti xizmatining asosiy vazifalari quyidagilardan 
iborat: 
Favqulodda vaziyatlarda iabrlanganlarga tez tibbiy yordam 
xizmatini ko'rsatish, bu xizmatning kuch va vositalarini shakllantirish•. 
Tez tibbiy yordam xizmati kuchlari va vosŽtalarini 
tayvorgarligini oshirish, 
Halokatlami oldlni oladigan tibbiy tadbirlami rejalashtirish 
va 
oshirish•, 
Favqulodda vaziyatlarda birinchi tibbiy yordam, birinchi tez 
shifokor yordami- malakali va ixtisoslashgan tibbiy vordam ko'rsatish 
usullarini qo'llash. 
Falokat va halokatlarda tibbiy yordam ko'rsatishni tashkil etishda 
halokatning miqyosi va sanitariya talafotining haimiga qarab 

---

321 
belgilanadi. Albatta tabbiiy ofat yoki katta ishlab chiqarish 
avariyalardan samtariya talafoti katta miqyosida bo'lganda, buning 
oqibatlarini tugatishda maxsus yondashuvlar talab etiladi. Jumladan, 
bunday holatlarda jabrlanganlarga iloji boricha talafot o'chog'ining 
o'zida yoki unga yacpn bo'lgan joyda tibbiy yordam ko'rsatilishi lozim 
bo'ladi. 
Katta miqyosdagi favqulodda vaziyatlarda tibbiy yordamni tashkil 
etishda quyidagi ishlar bajariladi: 
Shikastlangan 
o'choqlami 
tibbiy 
razvedka 
qilish 
Jabrlanganlami qidlrib topish va ularru qutqarish
Jabrlanganlarni saralash
Jabrlanganlarni evakuatsiya qilish
Tibb1Y yordam berish va davolash 
Shikastlangan o'choqlami razvedka qilishda — aholini soni, tibbiy 
xizmat kuchlari va vosrtalarining soni, talafot darajasi, yofllar va suv 
manbalarining mavjudllgi, hamda ularning ahvoll haqldagl ma'lumotlar 
olinadi. 
Jabrlanganlarni qisqa vaqt mobaynida (bir necha soatdan — bir 
sutkagacha) qidirib topish va qutqarish talab etiladi hamda iloji boricha 
ulaming hayotini saqlab qolish omillari bajariladi. Bu omillaming 
bajarilishida qutqaruv tizimlaridan tashqari, o't o' chiruvchilar, jamoat 
tartibini saqlovchi, harbiy qismlaming xodimlari hamda ko'ngilli 
fuqarolar bajaradilar. 
Jabrlanganlarni saralash tibbiy xizmatining asosiy vazifasi 
hisoblanadi. Saralash — tibbiy yordamning hajmini, turini, hamda 
yordam 
ko'rsatishning 
keyingi 
bosqichlarini 
hisobga 
olib, 
jabrlanganlami transportlarda tashlsh imkoniyatlari va navbatini 
aniqlaydi. 
Jabrlanganlarni evakuatsiya qilish — talafot IWranIaming 
shikastlangan o•choqlardan olib chiqish, ularga tibbiy yordam 
ko'rsatish, hamda davolash uchun tibbiyot muassasalariga olib borish 
tadbirlaridan iborat. Bunda tibbiy hisobga olish varaqasi to'ldiriladi va 
yaradorlami transport vositalari (temir yo'l, avtomobil, suv va havo 
yo'li) yordamida evakuatswa qilinadi 
Davolash muassasalariga keltirilgan saralangan jabrlanganlarga 
malakali va ixtisoslashgan tibbiy yordamlar ko'rsatiladi 
Shunday qilib shikastlangan o'choqda qolgan jabrlangan aholi 
tibbiy yordamning hamma.turlari bilan: birinchi tibbiy yordam, 

---

322 
birinchi shifokor yordami, malakali va ixtisoslashgan tibbiy yordaml 
birin-ketin ko'rsatiladi. 
Birinchi tibbiy yordam. Shikastlangan o'choqlarda talafot Olgan 
fuqarolarga shu joyning o'zida hayotiy ko'rsatkichlarga muvofiq 
ko'rsatiladigan birinchi tibbiy yordam tushuniladi. O'z vaqtida va 
to'g'ri ko'rsatilgan birinchi tibbiy yordam shikastlangan odamning 
hayotini saqlab qoladi va salbiy oqibatlar rivojini oldi olinadi. 19-
rasmda 
ayrim 
turdagi 
favqulodda 
hodisa 
sodir 
bo'lganda 
ko'rsatiladigan birinchi tibbiy yordam usullari keltirilgan. 
Albatta. bu yerda favqulodda vazryatning shikastlovchi omillarni 
tcfxtatish (suvdan olib chiqish, yonayotgan kiyimlami o'chirish, 
vonayotgan, gazga to' Igan uylardan 011b chiqish va boshqalar) 
choralarni k(Ÿrgan holda xatti-harakat qilish kerak. 
Talafot Olgan kishini tibbiy ko'rikdan o'tkazishda shifokor 
quvidagi tartibdagi tekshiruvlami o'tkazadi: 
Og'iL bo'shlig'i va yuqori nafas yo'llarini tekshlrish (og'izni 
begona narsalardan tozalash)•. 
Nafas olish harakatlarini tekshirish (o'pkaga sun'iy nafas 
berish va yurakni bevosita uqalash)•, 
Qon tomirlari butunllgini aniqlash (qon tomirlaridan 
oqayotgan qonni to'xtatish, ayniqsa, arterial tomirlardan)•, 
Yurak-qon tomir tizimini tekshirish (tomir urishini): 
Sezgi a' zolarini tekshirish. 
Shikastlangan kishining nutqini tekshirish. 
Birinchi tibbiy yordam berishning eng qisqa vaqti — 
shikastlangan vaqtdan boshlab 30 minutgacha, nafas olishi to'xtagan 
bo'lsa 5-7 minutgacha amalga oshirilishi Iozim. Zaharlangan 
hududlarda 30 minut ichida birinchi tibbiy yordam ko'rsatilsa. ulaming 
umumiy ahvolining og'irlashuvi ikki barobarga kamayadi. 
Demak, jarohat olganlarga tibbiy yordam ko'rsatish vaqti 
nihoyatda muhim hisoblanadi. Ma'lumotlar ko 
b 
rsatishicha, 
jarahotlanganlarga bir soat mobaynida vordam ko'rsatilmasa o'hmga 
sabab bo 
s 
lish 30 foizga, 3 soatgacha yordam ko'rsatilmasa 60 foiz va 6 
soatgacha vordam ko'rsatilmasa 90 foizgacha ortadi. 
Birinchl tibbiv yordamni jarohat Olgan kishining o'zi yoki uning 
yonida bo'lganlar (aholi, san dru)inachilar yoki fuqaro muhofazasi 
hodimlari) ko'rsatadi. 
Birinchi shifokor yordami — jarohatning jabrlanganlar hayotiga 
bevosita xavf soluvchi oqibatlarini bartaraf qilish, jarohat infeksiyasini 

---

323 
yanada rivoj topishining oldini olish maqsadida shifokorlar bai 
aradigan davolash — muhofaza omillaridan iborat. Bunday yordamni 
umum shifokorlik tayyorgarligi bo'lgan va ixtisoslik jaroh shifokorlari 
ko'rsatadi. Birinchi shifokor yordamini ko'rsatish vaqti jarohat Olgan 
vaqtdan boshlab 3-6 soat hisoblanadi. Tibbiy yordamning bu turini 
hamma ixtisoslikdagi shifokorlar bilishlari kerak. 
18-rasm 
FAVQULODDA HODESA SODIR BO*LGANDA BIRINCHI 
YORDAM KO' RSATISH USULLARI 
Elektr toki ta'siridan zudlik bilan Kuygan joyni aseptik yog'och 
tayoq yordamida ozod bog' lagich bilan bog'lab qilish qo'ylsh 
Cho'kayotganni suvdan qutqarish 

---

324 
Jabrlanganni yelkasiga ko'krak 
qism bilan bir vaqtda yuqoriga 
yengil siltash (qo'llar zanjir holatda 
qorlnning Old qismida)
Yosh bolani oyog'idan ushlab 
boshini pastga qaratgan holda siltash 

---

Havo yo' llarini suvdan bo'shatish 
Og'iz 
bo'shlig'ni 
qoldiq 
narsalardan tozalash 
Nafas olish va yurakning urishi to'xtaganda suniy nafas o}dirish va 
yurakni yengil uqatash 
Malakali tibbiy yordam — davolash muassasalarida tegishli 
ixtisoslikdagi shifokorlar amalga oshiradigan jarohat oqibatlarini, 
birinchi galda hayot uchun xavfli oqibatlarini bartaraf qilishi. rivojlana 
boshlagan salbiv oqibatlarga qarshi kurashish, jarohatlanganlarni to'liq 
davolashga qaratilgan jarrohllk va terapevtik tadbirlar majmuasidir. 
Ixtisoslashgan tibbiy yordam — ixtisoslashgan davolash 
muassasalarrda odamning ba'zi a'zolan va tizimlaridagi buzilishlarini 
maksimal darajada tiklash maqsadida maxsus apparatlar va 
uskunalardan foydalanib, mutaxassis shifokorlar bajaradigan davolash-
muhofaza tadbirlari majmuasidan iborat. 
Shunday qilib, «Halokatlar tibbiyoti» xizmati tizimlari ikki 
bosqichli timmda faoliyat ko'rsatadilar. Birmchi bosqichda bevosita 
o'choqning ichida jabrlanganlarni qidirib topish, ularga birinchi tibbiy 
va birinchl shifokor vordamini ko'rsatish, ularni tibbiy evakuatsiya 
qi11Sh, hamda sanitar-gigiyemk va epidemiyaga qarshi tadbirlami 
amalga oshiradilar. Ikkinchi bosqichda esa jarohatlanganlarga 
shifoxonalarda malakali, ixtisoslashgan tibbiy yordamni amalga 
oshiradi. 

---

326