Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta-maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti ximmatov ibodilla, abduraxmanov muxtor

A →D 
J →M 
S →V 
B →E 
K →N 
T →W 
C →F 
L →O 
U →X 
D →G 
M →P 
V →Y 
E →H 
N →Q 
W →Z 
F →I 
O →R 
X →A 
G →J 
P →S 
Y →B 
H →K 
Q →T 
Z →C 
I →L 
R →U 
2.3.4-rasm. Sezar usulida harf surish usuli 
Misol.
Matn sifatida KOMPUTER soʻzini oladigan boʻlsak, Sezar usuli natijasida 
quyidagi shifrlangan yozuv hosil boʻladi: NRPSBXWHU.
Sezar usulining kamchiligi bu bir xil harflarning oʻz navbatida, bir xil 
harflarga almashishidir.
Affin tizimidagi Sezar usulida har bir harfga almashtiriluvchi harflar maxsus 

---

60 
formula boʻyicha aniqlanadi: at+b (mod m), bu yerda a, b - butun sonlar, 0≤a, 
bm=26, a=3, b=5 boʻlganda quyidagi jadval xosil qilinadi:
Т 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
3т+5 
5 
8 
11 
14 
17 
20 
 
6 
7 
8 
9 
10 
11 
12 
23 
0 
3 
6 
9 
12 
15 
 
13 
14 
15 
16 
17 
18 
19 
18 
21 
24 
1 
4 
7 
10 
 
 20 
21 
22 
23 
24 
25 
 13 
16 
19 
22 
25 
2 
Shunga mos ravishda xarflar quyidagicha almashadi:
A 
B 
S 
D 
E 
F 
G 
H 
F 
I 
L 
O 
R 
U 
X 
A 
 
I 
J 
K 
L 
M 
N 
O 
P 
D 
G 
J 
M 
P 
S 
V 
Y 
 
Q 
R 
S 
T 
U 
V 
W 
X 
B 
E 
H 
K 
N 
Q 
T 
W 
 
Y 
Z 
Z 
S 
Natijada yuqorida keltirilgan matn quyidagicha shifrlanadi:
JVPYZNKRE.
Nazariy savollar:
1.
 
Zamonaviy kompyuter stenografiyasi istiqbollari;
 
2.
 
Kompyuter stenografiyasining asosiy vazifalari; 
 
3.
 
Konfidensial axborotlarni ruxsatsiz kirishdan himoyalash uchun qanday 
yoʻnalishlar mavjud?
 
4.
 
Kriptografiyaning asosiy tushunchalarini ta‟riflab bering;
 
5.
 
Axborotlarni kriptografiyali himoyalash tamoyillari;
 
6.
 
Oʻrinlarni almashtirish va almashtirish usullari qanday kriptotizilarga tegishli?

---

61 
Mustaqil ish topshiriqlari: 
1.
 
Shifrlovchi jadval usulidan foydalanib Samarqand davlat universiteti 
talabasiman matnini shifrlang; 
2.
 
Shifrlovchi jadval usulidan foydalanib Raqamli texnologiyalar fakulteti 
amaliy matematika yoʻnalishi matnini shifrlang; 
3.
 
Oʻzingizni ism familyangiz va yashash hududingizni yozing va uni shifrlang; 
4.
 
Shifrlovchi jadval usulidan foydalanib men keljakda vatanimga munosib 
kadr boʻlib xizmat qilaman matnini shifrlang; 
5.
 
Oʻrin almashtirish usulidan foydalanib samarqand davlat universiteti eng 
nufuzli universitet hisoblandi matnini shifrlang; 
6.
 
Oʻrin almashtirish usulidan foydalanib raqamli texnologiyalar fakulteti 
amaliy matematika yoʻnalishi matnini shifrlang; 
7.
 
Oʻrin almashtirish usulidan foydalanib oʻzingizni ism familyangiz va 
yashash hududingizni yozing va uni shifrlang; 
8.
 
Oʻrin almashtirish usulidan foydalanib men kelajakda vatanimga munosib 
kadr boʻlib xizmat qilaman matnini shifrlang; 
9.
 
Sehrli kvadrat shifrlash usulidan foydalanib samarqand davlat universiteti
eng nufuzli universitet hisoblandi matnini shifrlang; 
10.
 
Sehrli kvadrat shifrlash usulidan foydalanib raqamli texnologiyalar fakulteti 
amaliy matematika yoʻnalishi matnini shifrlang; 
11.
 
Sehrli kvadrat shifrlash usulidan foydalanib oʻzingizni ism familyangiz va 
yashash hududingizni yozing va uni shifrlang; 
12.
 
Sehrli kvadrat shifrlash usulidan foydalanib men keljakda vatanimga 
munosib kadr boʻlib xizmat qilaman matnini shifrlang; 
13.
 
Affin tizimidagi sezar shifrlash usulidan foydalanib Samarqand davlat 
universiteti eng nufuzli universitet hisoblandi matnini shifrlang; 
14.
 
Affin tizimidagi sezar shifrlash usulidan foydalanib Raqamli texnologiyalar 
fakulteti amaliy matematika yoʻnalishi matnini shifrlang; 
15.
 
Affin tizimidagi sezar shifrlash usulidan foydalanib oʻzingizni ism 
familyangiz va yashash hududingizni yozing va uni shifrlang; 
16.
 
Affin tizimidagi sezar shifrlash usulidan foydalanib men keljakda vatanimga 
munosib kadr boʻlib xizmat qilaman matnini shifrlang; 
17.
 
Simmetriyali kriptografik tizimdagi oʻrinlarni almashtirish usullariga misollar 
koʻrsating; 
18.
 
Simmetriyali kriptografik tizimdagi almashtirish usullariga misollar 
koʻrsating; 
19. Simmetriyali kriptografik tizimdagi gammalash usullariga misollar koʻrsating; 
20. Simmetriyali kriptografik tizimdagi tahliliy oʻzgartirish usullariga misollar 
koʻrsating. 

---

62