Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta-maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti ximmatov ibodilla, abduraxmanov muxtor

2.4 ZAMONAVIY SHIFRLASH ALGORITMLARI 
KLASSIFIKATSIYASI. 
Reja: 
1.
 
Shifrlash algoritmlarining klassifikatsiyasi 
2.
 
Asosiy shifrlash algoritmlari 
3.
 
Almashtirish usullari 
4.
 
Shifrlash usullarining kombinatsiyasi 
5.
 
Playfer Shifrlash usuli 
 
Tayanch 
soʻz 
va 
iboralar:
 
Shifrlash algoritmlari, kriptografiya, 
almashtirish, klassifikatsiya, kombinatsiya, shifrni ochish, kalit, alifbo, matn, 
simmertik algoritmlar, assismetrik shifrlash, koʻp alifbo.
 
 
Shifrlash algoritmlarining klassifikatsiyasi 
Axborot jamiyatining shakllanishi bilan yirik davlatlar millionlab 
odamlarning umumiy nazoratining texnik vositalariga aylandi. Shu sababli, 
kriptografiya maxfiylik, ishonch, avtorizatsiya, elektron toʻlovlar, korporativ 
xavfsizlik va boshqa muhim narsalarni ta'minlaydigan asosiy vositalardan biriga 
aylanmoqda. 
Axborotni uning aylanishi orqali himoya qilish muammosi bilan 
shug‗ullanadi 
kriptologiya
, u ikki yoʻnalishga boʻlingan: 
kriptografiya
 
va 
kriptovalyuta
. Ushbu sohalarning maqsadlari toʻg‗ridan-toʻg‗ri qarama-qarshi. 
Kriptografiya 
axborotni oʻzgartirishning matematik usullarini qidirish va 
tahqiq qilish bilan shug‗ullanadi. Qiziqish doirasi 
kriptovalyuta
-kalitlarni 
bilmasdan ma'lumotlarning shifrlanishi mumkinligini oʻrganish. 
Zamonaviy kriptografiya 4 ta asosiy qismni oʻz ichiga oladi
: 
1. Simmetrik kriptosistemalar; 
2. Ochiq kalitlarning kriptotizimlari; 
3. Elektron imzo tizimlari; 
4. Kalitlarni boshqarish. 
Maxfiy ma'lumotlarni aloqa kanallari orqali uzatish, uzatilayotgan 
xabarlarning autentifikatsiyasi va axborotni shifrlangan shaklda saqlash bu 
kriptografik usullardan foydalanishning asosiy yoʻnalishlari hisoblanadi. 
Kriptografiya ma'lumotlarni oʻqishni (qayta tiklashni) faqat kalitni bilgan 
holda amalga oshiriladigan tarzda oʻzgartiradi. Shifrlash va shifrlash zarur boʻlgan 
ma'lumot sifatida ba'zi alifboga asoslangan matnlar koʻrib chiqiladi. 
Alifbo
- axborotni kodlash uchun ishlatiladigan cheklangan belgilar 
toʻplami. 
Misollar:
-
alphabet Z33 - rus alifbosining 32 harfini va boʻsh joyni oʻz ichiga oladi;

---

63 
-
alifbo Z256 - ASCII va KOI-8 standart kodlariga kiritilgan belgilar;
-
ikkilik alfavit Z2 - ikkita belgi (0 va 1);
-
sakkiz qirrali yoki oʻn oltilik harflar.