Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi samarqand davlat universiteti maktabgacha ta`lim kafedrasi

1.Таълим жараёнининг таълим бериш функциясиўқувчиларда билим, кўникма ва малакаларни шакллантиришдан иборат

Taʼlim natijasi sifatida bilimlarning toʼlaligi, chuqurligi, tizimliligi, anglanganligi, mustahkamligi va amaliy xususiyat kasb etishi muhimdir. Bu kabi holatlar taʼlim jarayonining metodik jihatdan toʼgʼri tashkil etilganligini ifodalaydi.

Taʼlim jarayonida oʼquvchilarda ular tomonidan oʼzlashtirilgan nazariy bilimlar asosida hosil qilingan amaliy koʼnikma va malakalarning shakllanishi ham alohida ahamiyatga ega.
Umumiy koʼnikma va malakalarga ogʼzaki va yozma nutqni bilish, axborot materiallaridan foydalana olish, oʼqish, manbalar bilan ishlash, referat yozish, mustaqil ishni tashkil etish kabilar kiradi.

2.Таълимнинг ривожлантирувчи функцияси таълим жараёнида билимларни ўзлаштириш жараёнида ўқувчининг ривожланиши содир бўлишини ифодалайди

Rivojlanish quyidagi yoʼnalishlarda sodir boʼladi: nutq, fikrlash, sensorli-harakatli va hissiy-irodaviy sohalarning rivojlanishi. Toʼgʼri tashkil etilgan taʼlim shaxsni har doim rivojlantiradi. Taʼlim-tarbiya jarayonida oʼquvchini har tomonlama rivojlantirish, birinchi navbatda, aqliy rivojlantirish (analiz qilish, taqqoslash, turlarga ajratish, xulosa chiqarish, obʼektlarning muhim belgilarini ajrata bilish, faoliyat maqsadi va usullarini aniqlashni oʼrgatish, natijalarni tekshirish malakasini rivojlantirishga eʼtibor qaratish lozim.

Taʼlim jarayoni tarbiyalovchi xususiyatga ham ega. Tarbiya va taʼlim oʼrtasidagi bogʼliqlik obʼektiv va qonuniy hisoblanadi. Biroq shaxsni taʼlim jarayonida tarbiyalash tashqi omillar (oila, mikromuhit va boshqalar)ning taʼsiri tufayli qiyin kechadi.

3.Таълимнинг тарбиялаш функцияситурли ижтимоий тузум ҳамда шароитда ҳам яққол намоён бўлиб, таълим мазмуни, шакли ва методларининг моҳияти билан белгиланади ва ўқитувчи ҳамда ўқувчилар ўртасидаги муносабатларни ташкил этиш жараёнида етакчи ўрин тутади

Taʼlim jarayonida shaxsning maʼnaviy-axloqiy va estetik tasavvurlari, xulq-atvori va dunyoqarashi shakllantiriladi.

2. Sharq va Gʼarb mutafakkirlarining didaktik gʼoyalari
Turkiston zaminida yashab, ilm-fan bilan chuqur shugʼullangan va oʼzlaridan keyingi avlodga qoldirgan meroslari bilan jahonga mashhur boʼlgan allomalar oʼz asarlarida yosh avlodni tarbiyalashning shakl va usullari, taʼlimning jamiyat ravnaqi, xalq farovonligi, mehnat tarbiyasining insonlar hayotida tutgan oʼrni haqida oʼz fikrlarini bayon etadilar. Bu VIII asrdan XX asr boshlariga qadar yashagan Аbu Nasr Forobiy, Аbu Аli ibn Sino, Mirzo Ulugʼbek, Аlisher Navoiy, Jaloliddin Davoniy, Аhmad Donish, Аbdurauf Fitrat, Аbdulla Аvloniy kabi allomalar yaratgan asarlarida yorqin ifodasini topgan. Ularning asarlarida didaktik fikrlar ham bayon etildi, ammo, didaktik taʼlim, uning xususiyati haqida bir butun asar yaratilmadi.
Bu holat Rossiya va boshqa Yevropa pedagogikasida ham davom etdi. Taniqli pedagog V.S. Kukushin oʼzining “Didaktika” nomli oʼquv qoʼllanmasida aytganidek, Yan Аmos Komenskiy “Buyuk didaktika” asarini yozganidan buyon 300 yil oʼtgan boʼlsa ham, haqiqiy borliq qonuniyatlari va ularning oʼzaro bogʼliqligi ifodalangan taʼlim va bilish nazariyasi haqida asar yaratilmadi. Kukushin oʼz asarida yarim asr ilgari D.D. Okonnar, L.V. Zankov, L.S. Vыgotskiy, А.I. Rakimov, I.T. Karsavin tomonidan yaratilgan asarlarni tadbiq etib, didaktik bilim maʼnaviy-amaliy bilimga kiritilganini aytadi.
Taʼlim nazariyasi tarixiga nazar tashlaydigan boʼlsak, oʼzbek xalq pedagogikasida inson aqlan barkamol boʼlishining eng muhim sharti uni bolaligida oʼqitish va tarbiyalash deb hisoblaydi. Аl-Xorazmiy, Kindiy, Beruniy, Forobiy, ibn Sino, Umar Xayyom, Yusuf Xos Xojib, Аlisher Navoiy kabi koʼplab Sharq allomalari qarashlarining muhim xususiyati shundan iborat ediki, ular bilishning predmeti va manbalariga, bilish jarayoni qanday bosqichlardan tarkib topishiga, bilish faoliyati bilan amaliy faoliyat oʼrtasidagi munosabatlarga eʼtibor berganlar. Masalan, Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy (783-850) shaxsni uzluksiz kamol topishi nazariyasini rivojlantirish borasida muhim xizmat qildi, induktiv va deduktiv tafakkurdagi alohidalik hamda umumiylikning birligi printsipini muayyanlashtirdi.