Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi samarqand davlat universiteti maktabgacha ta`lim kafedrasi

Axloqiy tarbiya. Intizom. Komenskiy yoshligidan boshlab bolada axloq va odob fazHatlarini shakllantirish kerakligini aytadi. Mardlik, o’zini tuta bilish, chidamlilik, vaqt va vaziyat talab qilganida foyda yetkazishga tayyor bo’lib turish, burchni ado qilish kabi xislatlar fazilatdir deydi u. Shu asosiy fazilatlardan tashqari kamtarlik, mo’min-qobillik, kishilarga xayrixoxlik, pokizalik, puxtalik, xushmuomalalik, kattalarni hurmatlash, mehnasevarlik xislatlarni tarbiyalashni ham muhim vazifa, deb hisoblaydi.
U quyidagilarni axloqiy tarbiya vositalari deb biladi: a) ota-ona, o’qituvchi, o’rtoqlarining namunasi; b) bolalarga yo’1-yo’riq ko’rsatish, ular bilan suhbatlar o’tkazish; v) bolalarni yaxshi xulqqa o’rgatishda mashqlar o’tkazish, yalqovlik, o’ylamay ish qilishga, intizomsizlikka qarshi kurashish.
Komenskiy intizomning katta ahamiyati borligini ko’rsatib, «Intizomsiz maktab bamisoli suvsiz tegirmondir» degan chex maqolini keltiradi. o’rta asr maktablarida kaltak vositasi bilan o’rnatiladigan intizomga u qarshi chiqadi. Bolalarga insoniy muomalada bo’lishni tavsiya yetadi. Intizom: o’qituvchining namuna ko’rsatishi, samimiy, ochiq xayrixohligi, o’qituvchining bolaga bolgan to’g’ri munosabati (agar u bolani sevsa, uning yaxshi bolishini istasa, darsi mazmunli bo’lsa, tushuntira olsa intizomlilik vujudga keladi), bolani ko’pchilik oldida, o’rtoqlari o’rtasida oqilona maqtash yoki qoralash intizomlilikka olib keladi, deydi.
o’qituvchining o’rni va unga qo’yiladigan talablar. Komenskiy o’z davrida iste’dodsiz, malumosiz o’qituvchilarni qattiq tanqid yetdi. o’qituvchilikni «yer yuzidagi har qanday kasbdan ko’ra yuqoriroq turadigan juda faxrli kasb» deb hisobladi. Bu o’qituvchiga nisbatan yangi ilg’or qarash yedi, chunki o’sha davrda o’qituvchilik kasbiga hurmat bilan qaralmas yedi. Komenskiy o’qituvchining o’zi jamiyatda muhim vazifani bajarayotganini tushunib olishi va o’z qadr-qimmatini yaxshi bilib olishi lozimligini uqtiradi. o’qituvchi sof vijdonli, ishchan, sabotli, axloqli bolishi, o’z ishini sevishi, o’quvchilarga otalardek muomala qilishi, ularda bilimga havas tug’dirishi lozim. «O’zi» namuna ko’rsatib, o’quvchilarni yergashtirishi o’qituvchining birinchi vazifasidir, - deydi u.
Shunday qilib, taniqli slavyan pedagogi Yan Amos Komenskiy butun dunyoda o’zining pedagogik qarashlari bilan pedagogika ilmiga katta ta’sir ko’rsatdi. U yozgan darsliklar ko’p tillarga, jumladan o’zbek tiliga ham tarjima yetilgan. Mashhur nemis olimi Leybnis qayd qilib o’tganidek, falsafani taraqqiy yettirishda Kopernik qanday rol o’ynagan bo’lsa, pedagogika taraqqiyotida Komenskiy ham shunday rol o’ynadi.
Uning qarashlari hozir ham o’z ahamiyatini yo’qotgani yo’q.