Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi samarqand davlat universiteti maktabgacha ta`lim kafedrasi

Komenskiyning dunyoqarashi. Komenskiyning dunyoqarashida uch xususiyat ta’sirini ko’ramiz.
1. Naturalistik falsafa. XVI-XVII asrlarda ingliz materialist faylasufi - Bekon sensualistik falsafa nazariyasini ilgari suradi. Komenskiy o’qitish jarayoniga shu pozisiyadan qaraydi. Bilish sezishdan boshlanadi. Sezish bo’lmagan yerda bilish ham yo’q, deydi u.
2. «Chex qardoshlari» jamoasi diniy jamoa bo’lganligi uchun Komenskiy ham dindordir. Lekin Komenskiyning ruhoniyligi turmushga amaliy qarash bilan bog’liq edi.
3. Komenskiy dunyoqarashining ba’zi jihatlari Uyg’onish davri ta’sirida vujudga keladi. Odamlarga nisbatan muhabbat, hushchaqchaqlik, bularning hammasi o’rta asr odamiga nisbatan ishonchsizlik bilan qarashga qarama-qarshidir.
Komenskiy tashqi obyektiv dunyoning hukm surishiga ishonadi. Dunyo bir butun. Dunyoda hamma narsa bir-biri bilan bog’liq. Ajralib qolgan narsa yo’q. Dunyo qarama-qarshiliklardan iborat. Dunyo qotib qolgan emas. U o’sishda, o’sish esa o’z qonuniyatiga ega. Qonuniyat borliqqa, ya’ni xudoga tegishli.
Komenskiy o’zining pedagogik nazariyasida tarbiyaning tabiatga uyg’un bo’lishi to’g’risidagi tushunchani ilgari suradi. «Buyuk didaktika» asarida «o’qitish tabiiylikka bo’ysunishi, o’qitish tabiat talabiga bo’ysunishi kerak», deydi. Bolaning aqliy va jismoniy o’sish jarayo-ni tabiatdagi o’sish jarayoniga o’xshagan bo’ladi. Masalan, bog’bon daraxtlarni parvarish qiladi, uning o’sish xususiyatlarini hisobga oladi. Xuddi shunday o’qituvchi tarbiyalash qonuniyatiga bo’ysinadi. o’qitish jarayoni tabiatga o’xshab sekinlik bilan amalga oshadi. Tabiiylik prinsipida kishini tabiatning bir bo’lagi deb qarash (xudo tomonidan bunyod etilmagan) tabiat qonunlari uning o’sishiga ta’sir etadi deyish o’z davrida ilg’or fikr sanalgan. Lekin kishi ijtimoiy borliq bo’lib, ijtimoiy qonun ta’sirida o’sadi.
Komenskiy tarbiyaning tabiatga uyg’unlik masalasida hamma narsaning asosi 4 ta deydi. Masalan: Olam 4 narsadan yuzaga kelgan, ya’ni; yer, suv, havo, yorug’lik. Dunyoning rivojlanishi ham 4 qismga bo’linadi, bular: bahor, yoz, kuz, qish. Insonning rivojlanishi ham 4 davrga bo’linadi; go’daklik, bolalik, o’smirlik, yetuklik. Shuningdek ta’lim jarayoni ham 4 ga bo’linadi; maktabgacha tarbiya, boshlang’ich ta’lim, o’rta ta’lim, oliy ta’lim.