Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi samarqand davlat universiteti maktabgacha ta`lim kafedrasi

o’qingiz ilmi hikmat sizga bu ishkatta ibratdur, Agar ilm o’rganursiz barcha ishda sizga nusratdur. Agar ilm o’lmasa, nodon umri barcha kulfatdadur.
«... Madaniyatni topadurg’on va yurgizadurg’on asbobi ilm ekan, ilm bo’lsa maktab birla bo’lur. Maktab bo’lmasa, olamni vahshiyat tutib, hamma xarob bo’lub ish qo’ldan ketar. Endi lozim boldiki, madaniyat ilm bilan, ilm esa maktab bilan bo’lur... Maktab bo’lmasa bu olamda madaniyat joriy bo'lmaydur», deydi u.
Is'hoqxon xotin-qizlar ozodligi, ularning erkaklar bilan bir qatorda ilm olishlari, mehnat qilishlari uchun kurash olib bordi. 1919-yili uning tashabbusi bilan Namanganda o’zbek ayollari uchun birtnchi marta yangi maktab ochildi va Is'hoqxonning taklifi bilan Husain Makaevning rafiqasi Fotima Makaeva o’zbek ayollariga dars bera boshladi.
Ibrat ayollar, yoshlar o’rtasida maktabning ahamiyati, ilm-fan yutuqlari haqida suhbatlar, ma'ruzalar uyushtirib turdi.
Ibrat bu davrda ijodiy ish bilan bir qatorda jamoat ishlari ham olib bordi. U qishloqni obodonlashtirish, maorif, madaniyat, ta'lim-tarbiya ishlarini tubdan yaxshilashda faol qatnashdi. Maktablar ochish, malakali o’qituvchi kadrlar tarbiyalab etishtirish, yoppasiga savodsizlikni tugatish, xalq farzandlarini maktablarga tortish ishlarida faol ishtirok etdi.
Is'hoqxon Ibrat 1937-yili 75 yoshida vafot etdi. Ijodkor xalqimiz fan, texnika, madaniyat, adabiyot hamda pedagogikamiz taraqqiyoti tarixidagi ulkan xizmatlari uchun To’raqo’rg’on tumani markazidagi 44-o'rta maktabni uning nomi bilan atashga qaror qildi. Ma'rifat darg’asi, ota-shin shoir, olim va mohir o’qituvchi, shubhasiz, ana shunday tahsinga loyiqdir.
Saidahmad Siddiqiy (1864 — 1927)
Saidahmad Siddiqiy talim-tarbiya sohasida o’z o’rniga ega.
Saidahmad Siddiqiy hunarmand-dehqon oilasida tug’ilib o’sdi. Boshlang’ich. maktabni tugatganidan so’ng madrasaga o’qishga kirdi. Ammo tez orada turmush qiyinchiliklari sababli madrasani tashlab, ota kasbi tikuvchilik bilan mashg’ul bo’ldi. Shuning bilan bir vaqtda rus maktabiga ham qatnay boshlaydi va rus tili hamda adabiyotini egallab boradi.
Saidahmad Siddiqiy Rossiya, Yevropa va Osiyodagi bir qancha mamlakatlarga sayohat qiladi. U 1903-yili Samarqandga qaytgach, madaniyat va maorifning faol targ’ibotchisiga aylanadi.
Siddiqiy Samarqand viloyatidagi Halvoi qishlog’ida dehqon va hunarmandlarning bolalariga yangi usul maktabini tashkil etib, unda ta'lim-tarbiyani o’sha davr ilg’or maktablarning tajribasi asosida quradi.
Siddiqiy viloyatda birinchi marta kattalar uchun yangi usul maktabi ochib, madaniy hayotda katta o’zgarish yasadi. U 1914-yili «Zarafshon» kitob savdo do’koni ochib, unda ko’rgazmali qurollar, metodik adabiyotlar, darsliklar, o’quv qurollari, jurnallar bilan savdo qilishga sharoit yaratadi.
Siddiqiy ko’plab asarlar yozdi. Keyinchalik ular o’zbek, fors-tojik tillarida nashr qilinadi. Uning asarlari «Mir'oti Ibrat» (1912-yil, Tiflis), «Anjumani arvoh» (1912-yil, Tiflis), «Ganjinai hikmat» (1914-yil, Toshkent) va «Aynul adab» (1915-yil, Toshkent) kabi to’plamlari nashr qilinadi.
U o’zining asarlarida maktablarda dunyoviy fanlarni o’qitish, dunyoviy ta'lim berish g’oyasini olg’a surib, buning uchun Ulug’bek, Ahmad Donish, Furqat, Muqimiy va boshqalar ijodini o’rgatish, tarbiyaviy ishda qo’llash g’oyalarini targ’ib qiladi.
Siddiqiy birinchilardan bo’lib qishloq tumanlarida yangi usul maktablari ochib, unda nafaqat o’zbek, tojik bolalarini, balki rus bolalarini ham o’qitgan.
Siddiqiy ta'limda o’qitishning yangi ilmiy, ongli, tushunib o’qitish prinsiplarini eskicha hijjalab o’qitishga qarama-qarshi qo’ydi. Mohir o’qituvchi darslarni qatfiy tartib - dars jadvali asosida tashkil etib, o’zbek, rus tillarida chuqur ta'lim bera olgan. U tabiatshunoslik, geografiya darslarida mashg’ulotlarni ochiq havoda o’tgan. Shu usul bilan bolalarning fan, jamiyat, tabiat qonunlarini, sirli voqealarning asl mazmunini tushunib olishlariga alohida diqqat qilgan. Bolalarga uy vazifasi bermagan, ota-onalar bilan juda yaqin munosabatda bo’lgan.
Saidahmad Siddiqiy-Ajziy l918-1921-yillar davomida huquq ishlari komissari vazifasida ishladi. 1921 -yildan umrining oxirigacha (1927) pedagogik ishda ishlagan, «Xizmat ko’rsatgan o’qituvchi» yuksak unvo-niga sazovor bo’lgan.