O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti abdirashidov A., Babayarov A. I

Absolyut xatolik.
Faraz qilaylik, 
X
– biror sonning aniq qiymati, 
x
– uning 
taqribiy qiymati bo‘lsin. Taqribiy sonning 
xatoligi
uning aniq va taqribiy qiymatlari 
orasidagi ayirmaga teng: 
x
X
x



(bu yozuv argument orttirmasi tushunchasi 
bilan bir xil). Taqribiy sonning 
absolyut xatoligi
uning aniq va taqribiy qiymatlari 
orasidagi ayirmaning moduliga teng: 
x
X
x



)
(
. Ammo ko‘pincha 
X
– aniq 
qiymat hamma vaqt ham ma’lum bo‘lmaydi, shuning uchun absolyut xatolik o‘rniga
absolyut xatolik chegarasi
tushunchasi ishlatiladi: 
x
x
X
x





)
(
. Ko‘rinib 
turibdiki, 
x

son 
)
(
x

absolyut xatolikka teng yoki uning qiymatidan oshadi va bu 
son 
chegaraviy absolyut xatolik
(
x

) deb ataladi. Shunga ko‘ra ko‘pincha ushbu 
x
x
X



yoki 
)
(
x
x
X



yozuvdan foydalaniladi, boshqacha aytganda 
X
– aniq 
qiymat ushbu 
x
x
x
X
x






intervalda yotadi. Masalan, 
003
,
0
213
,
1


X
yoki 
)
003
,
0
(
213
,
1


X
yoki 
3
10
3
213
,
1




X
yozuvni 



X
003
,
0
213
,
1
003
,
0
213
,
1


yoki 
216
,
1
210
,
1


X
deb tushunish kerak. 
Shuni ta’kidlash lozimki, absolyut xatolik natijani to‘la xarakterlamaydi. 
Masalan, 1) 1 mm absolyut xatolik Toshkentdan Nyu-Yorkkacha bo‘lgan masofani 
baholashda ahamiyatsiz va qattiq jismning molekulalari orasidagi masofani topishda 
esa bu bema’ni xulosa. 2) 
l
uzunlikdagi boltni 0,5 sm va 0,1 sm bo‘lakli metrli 
lineykalarda o‘lchanganda 
l

3,5 sm natija olindi. Topilgan 3,5 sm uzunlikning 
chetlanishi modul jihatidan 0,5 sm dan (

l
–3,5

≤ 0,5), ikkinchi holda esa 0,1 sm dan 
(

l
–3,5

≤ 0,1) oshmasligi lozim. Agar bu natija shtangensirkul bilan o‘lchashdan 
olinganda edi, u holda 

l
–3,5

≤ 0,01 bo‘lar edi.