O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi samarqand davlat universiteti Pedagogika fakultеti Boshlang`ich ta'lim metodikasi kafеdrasi

4.2. Ko’paytirishning o’rin almashtirish xossasi.

Ko’paytirishning o'rin almashtirish xossasi bilan tanishganda o'quvchilar ko’paytirish amalining ma’nosiga tayanib, natijasini topib misollar juftligini ko’rib chiqadilar (ya’ni ko’paytmani yig’indi bilan almashtiradilar). Kuzatish va taqqoslash usullarini qo’llash jarayonida «ko’paytuvchilarning o’rni almashgani bilan ko’paytma o'zgarmaydi» degan xulosaga keladilar. Ko’paytirishning o'rin almashtirish xossasini o’zlashtirish katta amaliy ahamiyatga ega, chunki ko'paytirish jadvalini tuzishda eslash kerak bo’lgan jadvalning son qatorlarini qisqarishga imkon beradi.

Topshiriqlar.
3 01. «Ko'paytruvchilarning o'rnini almashtirish» mavzusi bo’yicha dars lavhasining turli variantlarini ko'rib chiqing (II- sinf. Yangi mavzuni o’rganish bo’yicha dars). O'qituvchi o’qitishning qaysi metod va usullarini qo'lladi? Har bir holda qaysi misol yetakchi hisoblanadi?
I-variant.
Doskada rasmlar: v)
a)
b)

O’qituvchi savollar beradi. O’quvchilarning javoblari qavslarda keltirilgan.

a) to'gri to’rtburchakdagi nechta kvadrat borligini qanday bilish mumkin? (Har bir qatordagi kvadratlar sonini (6) hisoblab, qatorlar soniga (3) ko’paytirish: 6x3 hamda har bir ustundagi kataklar sonini (3) hisoblab, ustunlar soniga (6) ko'paytirish mumkin: 3x6. Ko'paytmani yig’indi bilan almashtirib, natijani hosil qilish mumkin: 6x3=18, 3x6=18).
b) va v) rasmlar bilan o’xshash ish olib boriladi.
Biz kvadratlarni 2 xil usul bilan hisobladik chiqqan natijalar haqida nima deyish mumkin? (Natijalar bir xil).
Har bir juftlikning misollarini taqqoslang. Ularning o’xshash va farqi nimada?
Keyin qoida ta’riflanadi.
II-variant.
4 va 3 sonlarining ko'paytmasini yozing. Natijani hisoblang. (O’quvchilar ko'paytmani yig’indi ko'rinishida yozib, uning natijasini hisobladilar: 4x3=12).
3 va 4 sonlarining ko'paytmasini yozing. Natijani hisoblang. (3x4=12). Quyidagi hollar uchun ko’paytmalar o’xshash yoziladi va ularning qiymatlari hisoblanadi.
5x4=20, 4x5=20; 6x2=12, 2x6=12;
E’tibor bering, har bir juftlikdagi ko’paytuvchilar almashgani bilan ko’paytma o'zgarmaydi. Qanday xulosa qilishimiz mumkin? Qoida keltiriladi.
III-variant.
Berilgan ifodalarning qiymatlarini mustaqil toping:
3x4 5x4 6x2
4x3 4x5 3x6
Har bir juftlikdagi misollarni taqqoslang. Siz nimani sezdingiz? Xulosani kim aytadi?
IV-variant.
Berilgan ifodalarning qiymatlarini mustaqil toping.
6+3 7+4 8+4
3+6 4+7 4+8
Topshiriqni bajarishda qanday xossadan foydalanish mumkin? (Qo’shishning o’rin almashtirish xossasi).
O’ylab ko’ring, ko'paytirish uchun o’rin almashtirish xossasi bajarilganligini qanday bilish mumkin?
O’quvchilar analogiya bo’yicha ko’paytmalar juftligini yozadilar va ularning qiymatlarini ko’paytmani yig’indi bilan almashtirib topadilar.
Siz qaysi variantni tanladingiz? Nima uchun?
302. Ko’paytirishning o'rin almashtirish xossasini o’rganish bosqichlariga mos ravishda 2 tadan mashq tuzing (yoki darslikdan tanlang):
1) Xossani amaliy vaziyatda kuzatish;
2) Qoidani umumlashtirish va ta’riflash;
3) Ko’paytirishning o’rin almashtirish xossasini mustahkamlash;