O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti V. Yu. Ahrorov

Djorj Gerbert Mid 
tomonidan ilmiy atama sifatida taklif etilgan. 
Har bir individ bir 
emas, bir nechta sotsial rollarni bajaradi. Sotsial rol uni bajaruvchi shaxsning har 
bir harakati va faoliyatini mayda-chuydasigacha belgilab bermaydi, balki bu shaxs 
o‘z rolini qanchalik qabul qilganligiga qarab o‘z rolini bekam-u ko‘st bajarishi yoki 
aksincha bo‘lishi mumkin. 
Sotsial rolning asosiy tavsiflari amerikalik sotsiolog Tolkott Parsons tomonidan 
ajratib ko‘rsatilgan. Bular masshtab, qabul qilish usuli, emotsionallik, shakllantirish, 
motivatsiya.
Rolning masshtabi –
shaxslararo munosabatlar oralig‘iga bog‘liq. Masalan, er 
va xotin roli ular munosabatlarining kengligi yoki torligiga bog‘liq.
Rolni qabul qilish
– shaxs uchun ushbu rolning qanchalik muhimligiga 
bog‘liq. Kampir, chol, erkak, ayol kabi rollar shaxsning yoshi va jinsi bilan bog‘liq 
ravishda egallanadi va uni egallashda hech qanday murakkablik kuzatilmaydi.
Ba’zi rollar esa hayot davomida egallanadi va hatto maxsus choralar orqali 
egallanadi, bular shaxsning kasbiy faoliyati bilan bog‘liq rollar hisoblanadi.
Sotsial rollar emotsionallik
darajasiga ko‘ra ham farqlanadi. Har bir rol uning 
sub’yekti namoyon qiluvchi emotsionallikni o‘zida aks ettirish imkoniyatiga ega. 
Ya’ni, sotsial normalar, urf-odatlar, moda ma’lum vaziyatlarda inson emotsional 
holatini namoyon qilishiga ta’sir qiladi.
Sotsial 
rolni 
shakllantirish
ayni 
rolni 
bajaruvchining 
shaxslararo 
munosabatdagi o‘ziga xosligi bilan aniqlanadi. Ba’zi rollar faqat xulq-atvorning 
60

---

qat’iy reglamenti bilan rasmiy munosabat o‘rnatishni talab etsa; ba’zilari – faqat 
norasmiy; boshqasi esa o‘zida rasmiy va norasmiy munosabatlarni uyg‘unlashtirishi 
mumkin.
Masalan, birga ishlaydigan hamkasblar rasmiy munosabatlardan so‘ng yaqin 
munosabatlarda ham bo‘lishlari mumkin.