O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi samarqand davlat universiteti inson resurslarini boshqarish fakulteti

III. BOB. O’ZBEKISTONDA INNOVATSION IQTISODIYOT SHAROITIDA KRIPTOVALYUTALAR BOZORINING RIVOJLANISHI ISTIQBOLLARI
3.1. Kriptovalyutalar bozorining xususiyatlari
Hozirgi paytda (2017 yil oxirida) kriptovalyutalar bozori hajmi $82 milliard deb baholanadi. Izabella Kaminskaning Financial Timesdagi maqolasiga ko’ra, bu bozor optimizmga, ishonchga va va’dalar asosiga faoliyat ko’rsatadi. Raqamli pullarning nozikkina dunyosi yashirin bank tizimidan o’sib chiqib, asta-sekin puffakka aylanishi mumkin. Kriptovalyutalar bozoridagi xolatni u quyidagicha tavsif qiladi: ”Zimmasiga hech qanday majburiyatlar olmasdan millionlab dollar likvid moliyalashtirish evaziga istalgan kompaniya o’z shaxsiy valyutasini chiqara oladigan bozorni faraz qiling – buni men kriptovalyuta bozori degan bo’lar edim”.

3.1- rasm. Bitcoinlar bozorining ishlash prinsipi
Uning fikricha, bu bozorda kompaniyalar biznesga uning xayotiyligiga va potentsial foydaliligiga bog’liq bo’lmagan xolda pul jalb qilishga harakat qiladilar. Bu ishni qilishga ularni ambitsiyalari juda yuksakligi, ularda dasturiy kodning mavjudligi va o’z bizneslariga iloji boricha katta miqdordagi kapital jalb qilish istagi undaydi. Izabella Kaminskaning fikricha, hozirgi vaqtda kriptovalyutalar bozorida biror bir qiymatga ega bo’lmagan 900 dan ortiq kriptovalyutalar turi mavjud.

3.2-rasm. Kriptovalyutalarning eng mashhurlari
Masalan, 2017 yilning iyul oyida EOS kompaniyasi $200 mln dollarlik kriptovalyuta jalb qildi, ammo uning tokenlari bozorda hech qanday ma’noga, funktsiyaga va imkoniyatga ega emas. Ba’zi startap kompaniyalar o’z faoliyatini juda ham aniq va ravshan tavsiflamaydilar. Masalan, InsureX kompaniyasi o’z faoliyatini “Blokchenlar asosidagi sug’urta qarorlarini qabul qilish” deb tavsiflasa, Pillar kompaniyasi o’z faoliyatini “Hamyonlarning ochiq kodli yangi avlodi” deb tavsiflaydi. Shunga qaramay, ularga hech kim tokenlarni birlamchi joylashtirish (ICO) va an’anaviy venchur moliyalashtirish bilan solishtirila olinadigan miqdorda pullar jalb qilishlariga halal bermaydi. Bunda bir tomondan, ICO kompaniyalarga investitsiyalarni moliyalashtirishga imkon beradi, ikkinchi tomondan esa bu bozorning puffakka aylanish ehtimoli juda yuqori bo’ladi. Bu borada moliyaviy bozor expertlarining fikrlari turlicha va ba’zida bir-biriga qarama-qarshi. Masalan, Deloitte kompaniyasi va venchur investor Tim Dreyper ICO nexanizmi va kriptovalyutalarni qo’llab-quvvatlashadi. Ularning fikricha, vaqti kelib, kriptovalyuta bozori ishnonchli bo’la boradi va ICO moliyalashtirishning juda yaxshi usuliga aylanadi. Ethereum ta’sischilaridan biri Charlz Xoskinson va uning hamfikrlari esa davlat boshqaruvi yoqligi tufayli vujudga keladigan risklar tufayli ICO ni asta-sekin portlaydigan bomba deb hisoblashadi. Iqtisodchi Izabella Kaminska ham kriptovalyutalar fenomenini yashirin bank tizimlari rivojlanishining navbatdagi evolyutsiya bosqichi deb atagan. Uning fikricha, oldingi davrlarda ham yashirin bank tizimlari xuddi shunga o’xshash to’lov vositasi statusini olgan pul vositalarini chiqarganlar. Moliyaviy inqiroz ro’y bergandan so’ng, davlat boshqaruvi asosida bunday to’lov vositalari yo’qolib ketgan va xozirda ular yana tokenlar va ICO lar ko’rinishida paydo bo’lganlar. Kriptovalyuta tokenlarini birlamchi joylashtirishda investorlar ushbu amal bo’yicha barcha risklarni o’z zimmalariga oladilar, kompaniya esa hech kimga hech nimani kafolatlamaydi. Ko’pchilik investorlar nimaga jalb qilinganliklarini va bu qanday oqibatlarga olib kelishi mumkinligini tushunmaydilar va davlat miqyosida yurisdiktsiyaning yo’qligi ularga katta tosiq bo’lib qoladi. Xuddi shuning uchun ham bir qancha mamlakatlarda kriptopullarning va tokenlarning birlamchi joylashtirish jarayonini qonuniy asosga qo’yish ishlari olib borilmoqda. Kriptovalyutalar bozorining kapitallashuvi.