O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi saida kasimxodjayeva

A. Terteryanning Ikkichi simfoniyasi (1973).
Uch qismdan tashkil topgan 
simfoniyaning o‘rta qismi vokal partiyasidan iborat bo‘lib, folklor an’anasida ijro 
etiladi. Yakkaxon ijrochining partiyasi armyan xalq qo‘shiqlari an’anasini saqlagan 
holda, mikroxromatikadan tashkil topadi. O‘ziga xos temb va xalq intonatsiyalariga 
yaqin bo‘lgan kuy-ohanglar butun qism davomida tinmay rivojlanadi. Simfoniya 
partiturasiga kompozitor quyidagi izohni kiritgan: “Uzoq yangraydigan tovush 
chorak ton chegarasida harakat qiladi, “E” tovushining turli bo‘yoqlari orqali ijro 
boyitiladi”. Bunday uslubda monolog ijro etiladi. Uning mazmuni hayotning doimiy 
qarama-qarshiliklari va inson ruhining abadiyligi, ezgulik bilan johillik o‘rtasidagi 
kurash haqidagi rivoyatlardan iborat bo‘ladi. Asarning birinchi qismi jaholat 
dunyosini tasvirlaydi, uchinchi qism esa insoniyat tantanasi bilan yakunlanadi. 

---

145 
A. Terteryanning Uchinchi simfoniyasi (1975).
Kompozitor o‘zining Uchinchi 
simfoniyasida xalq musiqiy sozlaridan bo‘lmish zurna va duduk asboblarini 
qo‘llaydi. Bu sozlarning o‘ziga xos tembri va tovushi simfoniyaga armyan xalqi 
musiqa madaniyati tushunchasini olib kiradi. Temperatsiya qilinmagan 
tovushqatorning yangrashi esa orkestr ijrosi bilan yorqin taqqoslanadi. Xalq musiqasi 
an’analari bilan kompozitorlik ijodining birlashuvi natijasida qator yangi uslublar 
yuzaga keladi. 
Simfoniyaning mazmuni dramatik xarakterga ega bo‘lib, asarning boshidanoq 
milliy sozlar ijrosida namoyon bo‘ladi. Ularning ijrosi simfonik orkestr ijrosiga 
qarama-qarshi qo‘yiladi. Zurna va dudukning mungli tovushlari asar dramatizmini 
kuchaytiradi. Ularning tovushlariga simfonik orkestrning aleatorik improvizatsiyalari 
bas keladi. Birinchi qismdagi qarama-qarshilik sekin-astalik bilan tovushlar 
birlashuviga olib keladi. Bir paytning o‘zida turli tovushqatorlarning yangrashi 
yorqin va ta’sirchan xalq obrazlarini yaratadi.