O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi saida kasimxodjayeva

Savollar: 
1. 60-yillardagi yangilik belgilari? 
2. Kontsert faoliyatidagi yangiliklar? 
3. Uslubiy yangiliklar? 
4. Polistilistik asarlarga misol keltiring? 
5. Kamer janrlardagi yangiliklar? 
POLISTILISTIKA. SIMFONIYALAR
 
 
Tayanch so‘zlar:
Simfoniya-poema, simfoniya-rekviyem, musiqali drama. 
Zamonaning talablariga ko‘ra siyosiy-ideallashtirilgan obrazlar yaratish davom 
etgan. Davlat mafkurasining negizida o‘rin egallagan “inqilob” mavzusi 
o‘rganiliyotgan davrda romantik-hayoliy obrazlardan biriga aylanadi. Bir necha avlod 
tarbiyasida ustivorlik qilgan mafkura “erkinlik” chegarasini aniq belgilab bergan edi. 
Natijada zamonaning buyuk kompozitorlari ham, ular qatorida yosh iqtidorlar ham 
o‘zlarining fikr va mulohazalarini, his-tuyg‘ularini ma’lum mavzular doirasida 
amalga oshiradilar. 
D. Shostakovichning O‘n birinchi, O‘ n ikkinchi va O‘n uchinchi 
simfoniyalari
.
50-60-yillar chegarasida D. Shostakovich inqilobga bag‘ishlangan 
dilogiyani – O‘n birinchi (1905) va O‘n ikkinchi (1917) simfoniyalarini yaratadi.

---

22 
Mazkur asarlar oldingi ikkita simfoniya – plakatlarni, inqilob to‘g‘risidagi 
filmlar musiqasini, inqilob shoirlari yozgan she’rlar asosida yaratilgan “O‘nta xor 
poema”ni (1951) aks ettirgan. 
O‘n birinchi simfoniyada (1957) juda ko‘p iqtiboslar mavjud.
Qo‘shiqlar D. Shostakovich uslubidan o‘tkazilib, syujetga bo‘ysundirilgan va 
murakkab lirik-dramatik harakatga kiritilgan: “Saroy oldi maydoni”, “To‘qqizinchi 
yanvar”, “Abadiy xotira”, “Bong”. 
Simfoniyaning bosh qahramoni – xalq, uning obrazani ochib berilishi 
Musorgskiyning opera dramalarini eslatadi.
Kinomatografik usullar simfoniyaga yorqin plastik obrazlarni kiritadi va syujet 
motivlarini kuchaytiradi (24, 50 ). 
Kinomatografik montaj, yopirilib kelish texnikasi, har xil ko‘rinishdagi 
harakatlar qo‘llanilganda D. Shostakovichga xos bo‘lgan va xalq qo‘shig‘idan 
ajralmaydigan, har bir qismda paydo bo‘layotgan kuyning kengayish tamoyili 
“Abadiy xotira” rekviyemida eng yuqori cho‘qqiga ko‘tariladi.
Bu yerda “Siz qurbon bo‘ldingiz” motivi sekinlik bilan D. Shostakovichga xos 
bo‘lgan intonatsiyali monologga o‘tadi.
O‘n ikkinchi simfoniya (1961) haqida kompozitorning o‘zi shunday yozgan edi: 
“Mazkur simfoniya birinchi rus inqilobiga bag‘ishlangan O‘n birinchi simfoniyani 
hayolan davom ettiradi. Simfoniya uning xotirasiga bag‘ishlanadi. Hozir simfoniyani 
tugatdim. Ishimdan qoniqdim. Ammo biroz vaqt o‘tgach unga tanqidiy ko‘z bilan 
qarayman” (264, 242). 
O‘n birinchi simfoniyadan farqli ravishda, O‘n ikkinchi simfoniyada inqilob 
mavzusi epik shaklda berilgan. Bu esa o‘z navbatida, rivojlanish jarayonida 
mavzularni yaqinlashtirdi, ularni finalda birlashtirdi va boshqa qismlarga, 
shuningdek, butun bir tsiklga tarqalgan variatsiya tamoyilini kuchaytirdi.
D. Shostakovichning davomchilari – kompozitorlarning bir qismi (Y. Ivanov,
V. Tormis) mavzu masalasini epik shaklda yechardi va o‘z milliy madaniyatiga 
o‘ziga xos intonatsiya va obrazli jihatlarni kiritdi. Boshqalari esa (R. Shedrin, K. 

---

23 
Xachaturyan) keskin dramatik yechimlarni qayd etib, kontrastli ifodaviy vositalar 
tizimi bilan ish olib borardi.
Sakkizinchi kvartetdagidek O‘n uchinchi simfoniyaning (1962) beshta qismi bir 
tomondan kontrast monologga, ya’ni g‘azab, norozilik, fashizimni fosh etish 
monologiga, boshqa tomondan kishining ma’naviy inqirozi monologiga aylanadi. 
Baslar xori, bas solo va orkestr uchun yozilgan (Y. Yevtushenkoning she’ri) tufayli 
simfoniya oratoriya asarlariga yaqinlashadi.
So‘z, ovozning melodik rechetativi barcha qismlarda katta g‘oyaviy-obrazli 
yukni o‘z zimmasiga oldi. Buni “Babiy yar”, “Yumor”, “Magazinda”, 
“Qo‘rqinchlar”, “Karyera” asarlar tuzilmasidan anglasa bo‘ladi.
Ayni orkestr epizodlari simfoniya ma’nolarini belgilaydi, yaxlit harakatni 
kuchaytiradi, mazmunni qayd etadi. Falsafiy va publitsistik fikrlar simfoniyada bir 
yaxlitlikka aylanadi.
Yovuzlik va kamchiliklarni rad etib, D. Shostakovich insonning oliy 
ma’naviyatini qayd etadi.