O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi saida kasimxodjayeva

M. Skorikning “Gutsul triptixi”
.
Masalan, M. Kotsyubinskiyning “Xotiradan 
chiqqan ajdodlar soyalari” qissai motivi asosida yaratilgan M. Skorikning “Gutsul 
triptixi” da (1964) I. Stravinskiyning uslubidan kelib chiqib, ayniqsa ritmik qurilish 
va motivli texnika sohasida folklor elementlarini rivojlarntiradi. 
M. Skorikning “Gutsul triptixi”dagi uchta qism (“Bolalik”, “Ivan va Marichka”, 
“Ivanning o‘limi”) original kompozitsiyaga – hayot haqidagi poemaga aylanadi. 
Kompozitor oddiylik, tabiiylik va ko‘p ma’noli o‘lchamlarga erisha oldi. Kompozitor 
xalq ijodini ichidan sezadi, uning intonatsiyalari juda jonli chiqqan. Bu xususiyatlar 
xalq san’atiga, qadimgi rassomchilikka xos bo‘lgan.
V. Tormisning qo‘shiqlari
.
V. Tormisning ijodi o‘ziga xos va yorqin voqe’lik 
sifatida namoyon bo‘ldi. Uning musiqasi o‘zining xor madaniyati bilan mashhur 
bo‘lgan estoniya xalq musiqasini qamrab olgan edi.
Kompozitorning yangi ishlari, uning tashviqot ma’ruza va suhbatlari xalq 
qo‘shig‘iga bag‘ishlangan edi. “Biz xalq musiqasi – bu mustaqil badiiy asar, u 
san’atdan ulkan, ona tabiatning o‘zi ekanligini unutib qo‘yganmiz. Biz xohlaymizmi 
yoki yo‘qmi inson – tabiatning bir qismidir va xalq qo‘shig‘i esa odamning bir 
qismidir”, deb gapirgan edi V. Tormis mualliflik kechasida (233, 
34). 
Xalq qo‘shiqchiligiga kompozitor “Kalevipoeg” eposida, “Kixnus niqoh 
qo‘shiqlari”da (1959), “Erkaklar qo‘shig‘i”da, “Kalendar qo‘shiqlari”da, “Sut 
sog‘uvchining duolari”, “Tabiat manzarasi”da (1964-1969) va boshqa asarlarida katta 
ahamiyat bergan.

---

36 
V. Tormis xalq motivlariga jiddiy munosabatda bo‘lgan. U xalq qo‘shiqlari 
intonatsiyalarini yanada boshqa murakkab tuzilmalarga ham kiritgan. Shu bilan birga 
sezgir musiqachilar ijodida xalq qo‘shiq aytilishiga nisbatan kontrastli uslubiy muhit 
aslida folklordagi o‘ziga xosliklardan yoki ijro usulidan kelib chiqadi. Mazkur fikrni 
ikki har xil, ammo bir-biri bilan bog‘lab turuvchi umumiy joylari bo‘lgan 
“Maaryamaa haqida ballada” (1969) va “Temir duosi” (1972) asarlariga nisbatan 
ishlatish mumkin.
V. Tormis ijodida folklor material bilan ishlashning turli xillari ko‘rinadi. Bu 
payt folklorga bo‘lgan munosabat o‘zgarib borgan.
Kompozitor nuqtai-nazarini “Sovet musiqasining hozirgi bosqichi” kitobida 
chop etilgan intervyu ta’riflab beradi: “Biz o‘qigan o‘sha paytlarda folklor bizga 
kerak bo‘lgan narsalarni olib ishlatish mumkin bo‘lgan yaxshi mavzular 
omborxonasidek tuyulgan edi. Ammo men va mening bir talay hamkasblarim ham 
endi bunday yozolmaymiz. 
Achinarli tomoni shundaki, bugun folklorni o‘z qonuniyatiga ega bo‘lgan yaxlit 
voqe’lik sifatida qabul qilishmaydi. Aytish kerakki, faqat tematik, intonatsion va 
melodik material o‘zlashtirilib, o‘z tizimiga moslashtirish bor imkonlardan biridir” 
(78, 374)
.
V. Tormisning ushbu qaydi diqqatga sazovordir, chunki u folklorga bo‘lgan 
munosabat o‘zgarishini, uni tizim sifatida tan olinishi kuchayganligidan dalolat 
beradi.
Bunday anglash nafaqat o‘z tafakkurini takomillashtirishga, balki folklor 
tamoyillarini boshqa kompozitsion texnikalar va tizimlar bilan birlashtirishga imkon 
berdi.
60-70-yillardagi musiqa hayotida folklor yo‘nalishi keng, ko‘p janrli va 
kontrastli bo‘lgan. Folklorni yangi jihatlariga e’tibor bergan musiqachilar xalq 
musiqasi bilan jiddiy qiziqishgan. Ular orasida G. Sviridov va boshqa yosh avlod 
vakillari bo‘lgan.
Haqiqiy xalq matnlarini ishlatish (S. Slonimskiyning 
“Erkin ayol 
qo‘shig‘i”,
V.Gavrilinning 
“Rus daftari”,
E. Denisovning 
“Yig‘i-yo‘qlovlari”
,

---

37 
V. Salmanovning 
“Oqqushcha”
) va qo‘shiq aytilishining o‘z variantini yaratish, 
folklor asarlarining umumiy belgisi bo‘ldi. 
 
Kompozitorlar nafaqat folklor intonatsiyasini aks etish, balki xalq qo‘shiq ijrosi 
jihatlarini ko‘rsatishni maqsad deb belgilagan edilar. Xalq qo‘shiq ijrosi jihatlarini 
ko‘rsatishda xalq musiqasi va xatni “yangi texnikasi” usullari o‘rtasida kutilmagan 
bevosita aloqa borligi ko‘zga tashlangan edi.
Xalq qo‘shiqchilarining sokin ijrosi aleatorika va sonorikaning noaniq melodik 
jihatlari bilan mos kelishini va shuning uchun aleatorik ko‘rinishlarning va sonor 
effektlarning folklor janrlar bilan birlashishi ishonarli va tabiiy bo‘lishini 
musiqachilar anglab olishgan.
Yangi kompozitsion texnikalarda notatsiyalar tizimining kengayishi bilan yangi 
qiziqarli holatlar paydo bo‘ldi.
Birinchi ko‘rinishda, zamonaviy notatsiyalar endi xalq qo‘shiqlariniing ba’zi bir 
jihatlarini, masalan, intonatsiyalarning sokin tuzilishini, tovush tebranishlarini, erkin 
improvizatsiya maromini aks etishga qodir, degan tushuncha yuzaga keladi. Bu 
jihatni kompozitorlarning o‘zlari birinchi bo‘lib sezishadi. Xususan, R. Shedrin 
o‘zining intervyusida “bugungi kun notatsiyalar imkoniyati xalq an’analaridagi 
tembrning dastlabki manbasiga yanada yaqinlashtirmoqda”, - deb gapirgan edi. (79, 
351).