O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi saida kasimxodjayeva

NEOFOLKLORIZM TO‘LQINI 
Tayanch so‘zlar: 
Neofolklorizm, maqom simfoniya, iqtiboslar, sonoristika, 
alleotorika.
60-yillarda xalq ijodiyoti yangi kuch bilan oliy ma’naviy qadriyat sifatida 
anglashildi.
Bu kun san’atkorlari folklor oldidagi mas’uliyatni sezishdi. Yangi davrda xalq 
og‘zaki ijodi qadriyatlarini avlodlar xotirasida mustahkamlamasa, u butunlay 
yo‘qolib ketishi mumkinligi va kelajak avlod o‘z ma’naviy bisotidan ajralib qolishi 
mumkinligi aniq sezildi.
Shuning uchun 60-70-yillarda davlat tomonidan qadimgi asotir, afsona, 
qo‘shiqlarni yozish, xalq ijodini hozirgi rivojlanishi bilan yaqindan tanishish, 
ularning an’analarini davom ettirish uchun filolog, musiqachi, rassomlardan iborat 
bo‘lgan ekspeditsiyalar qishloqlarga, mamlakatning eng uzoq joylashgan hududlariga 
uyushtirilib jo‘natildi.
Kompozitorlarning yangi avlodi folklor ekspeditsiyalar muhitida o‘sdi. R. 
Shedrin, S. Slonimskiy, A. Eshpay, V. Gavrilin, Y. Butsko va boshqa ijodkorlar ana 
shular jumlasidandir. Ularning barchalari studenlik yillaridayoq mamlakat bo‘ylab 
sayohat qilib qo‘shiq va folklorga oid barcha materiallarni to‘plashgan. Bunday 
materiallarsiz ularning ijodi balki boshqacha bo‘lishi ham mumkin edi. 
Qishloq mavzusiga qiziqish F. Abramov, Y. Nosov, V. Tendryakov, V. 
Rasputin, V. Shukshin ijodida kuchayib borgan. Musiqa sohasidagidek adabiyotda 
ham til boyligiga bo‘lgan qiziqish oshadi. Unda til orqali xalq his-tuyg‘ulari ifoda 
etiladi.

---

31 
Xalq san’atiga bo‘lgan munosabat umuman olganda o‘zgarmaydi. Oldindagidek 
badiiy jarayonni tushunish asosiy mezon bo‘lib qoladi. Bu haqda A. Blok ajoyib fikr 
bildirgan: “San’at ikkita musiqaning, ya’ni ijodkor shaxsning musiqasi va xalq 
dilidagi, omma ichidagi musiqalarning doimiy hamkorligi natijasida tug‘iladi. Buyuk 
san’at ana shu elektrik toklarning birlashishidan tug‘iladi” (22, 
362). 
Individual 
va 
xalq 
ijodiyoti 
hamkorligi 
haqidagi 
mutanosiblik 
kompozitorlarning nazarida yangitdan shakllanadi va bu tushuncha bugungi kunga 
qadar ana shunday bo‘lib qolmoqda. 
 
Shu bilan birga folklorni tushunish, uni e’tibor bilan tinglash ancha o‘zgardi.
Ilgari qayd qilinganidek, I. Stravinskiyning ijodi folklorga bo‘lgan yangi 
munosabat paydo bo‘lishi uchun o‘ziga xos bir turtki bo‘ldi.
Ajoyib ustoz partituralari bilan tanishish va “Muqaddas bahor”, “Petrushka”, 
“Nikoh to‘yi” kabi asarlarni hayotga qadam bosishi musiqachilar tafakkurida inqilob 
yasadi. Bu yangilik qotib qolgan shtamplarni sindirib tashladi. 1948-yildan keyin 
qo‘shiqqa bo‘lgan yondoshuvni majburiy qabul qilish siyosati natijasida jonli xalq 
og‘zaki ijodi turg‘unlikka, jonsizlikka yuz tutdi.
I. Stravinskiyning fikriga ko‘ra, xalq musiqasi o‘z davri insoni tomonidan sevib 
eshitilsa, bugungi kun san’ati orqali qabul qilinsa, o‘shanda u jonlanishi mumkin. 
Ana o‘shanda folklorning ko‘zga ko‘rinmaydigan jihatlari ochiladi va dunyodagi 
voqe’liklarga bo‘lgan aloqadorligi bilinadi.
Buyuk kompozitor I. Stravinskiy XX asrga motiv bilan ishlashning ajoyib 
texnikasini taqdim qildi. Bu mikro dunyoni kashf etishga va koinot tubsizligini 
anglashga teng edi. 
Dastlabki paytda folklorga bo‘lgan kompozitorlarning noan’anaviy munosabati, 
I. Stravinskiy va B. Bartok uslublariga yaqin bo‘lgan asarlarda shakllantirilgan edi.
Asta-sekin yosh musiqachilar ishlari o‘ziga xos jihatlari bilan bir-biridan ajrala 
boshladi. Folklordagi yangilik bilan tanishgach, kompozitorlar yangi xalq og‘zaki 
ijodidagi qatlamlarni anglashga va o‘tmish asrlarga kirib borishni boshlashdi.
Ushbu vaqtda qadimgi rus san’atiga murojaat qilish keng tarqalgan bo‘lib, 
ma’lum ma’nodagi “renessans” yuzaga kelganligi haqida gapirishga imkon beradi.

---

32