O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi saida kasimxodjayeva

R. Shedrining Ikkinchi simfoniyasi
. 
Urush va tinchlik haqidagi ba’zi bir 
dasturiy asarlarning amalga oshirish g‘oyasi epigraf yoki bag‘ishlov yordamida 
konkretlashgan. R. Shedrin, masalan, Ikkinchi simfoniyada (1962-1965) A. 
Tvardovskiyning “Urush tugaganda” she’rini epigraf qilib olgan.
Simfoniyaning lirik-dramatik kontrastlari (muallif uning janrini “Orkestr uchun 
yigirma beshta prelyudiya” deb belgilaydi) tovushli, ya’ni samolyotlar ovozlari, 
bombalar portlashi kabi ifodaviy epizodlarga ega. Ular hujjatli kinomatografiyada 
qo‘llaniladigan qoplamalar sifatida yuzaga keladi va simfoniyaning umumiy 
bayoniga dasturlash unsurlarini olib kiradi. Kompozitsiya vositalari nuqtai-nazardan 
mazkur simfoniya yuqorida bayon etilgan partituralar orasida eng radikallaridan biri 
hisoblanadi.
Kompozitor turli texnika va aleatorikadan foydalanib, nooddiy tovushlarni 
qo‘llaydi, masalan simlarning knopkalari bilan o‘ynash (fortepiano), rastrub bilan 
futlyarga urish (valtorna), kamon bilan skripka korpusiga urish, dirijer tayoqchasi 
bilan pyupitrga urish kabilar.
XX asr texnikasining tipik arsenalini qo‘llashdan maqsad – fojea 
keskinlashuvini va o‘ziga xos urush obrazlarini ifodalashdan iborat bo‘lgan.
Simfoniyaning umumiy dramaturgiyasi, voqe’liklarni izchillik bilan rivojlanishi, 
monologlar ijrosi, passakalya janri D. Shostakovich an’analari davom 
ettirilganligidan dalolat beradi.

---

26 
ORATORIYA VA KANTATALAR 
R. Shedrinning “Xalq dilida” oratoriyasi
. R. Shedrinning “Xalq dilida” (1969) 
oratoriyasi lirik bayon shaklida xalqning inqilobchilarga bo‘lgan muhabbatini 
ifodalaydi.
Folklor matnlari negizida yaratilgan oratoriya qo‘shiqchilikning har-xil janr 
ko‘rinishlariga asoslanadi.
Kompozitor tomonidan tanlab olingan asosiy janr – yig‘i-yo‘qlovdir. 
XX asr texnik vositalari – sonorli effektlar, seriyalilik folklor elementlari 
ifodasini kuchaytiradi va ularning dramatik mazmunini qayd etadi. Variatsiyalilik 
yetakchi tamoyil bo‘lgan kontrast qismlardan yagona yaxlitlik yaratilgan. Asosiy 
umumlashtiruvchi holat oxiriga ko‘chirilgan. Muallifning fikricha, qayg‘uli-yorqin 
asosiy partiya xalq ovoziga ega bo‘lgan qo‘shiqchi tomonidan ijro etishi lozim (L. 
Zikina uchun yozilgan). Qo‘shiq ijrosida yig‘i-yo‘qlov, alla va qayg‘uli lirik 
qo‘shiqlar xasusiyatlari birlashgan.