O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti tarix fakulteti

Ikkinchi jahon urushi yillari O’zbekiston arxivlarining ahvoli 

4.

 

1946-1991 yillarda O’zbekistonda arxiv ishi 

 

 

1917 yil oktyabr to’ntarishidan so’ng arxivlar faoliyati 

sohasida tub o’zgarishlar amalga oshirildi. 

 

 

RSFSR  hukumati  1918  yil  1  iyunda  “Arxiv  ishini  qayta  qurish  va 

markazlashtirish  to’g’risida”  dekret  qabul  qildi.  Bu  dekret  asosida  barcha  tarqoq 

arxivlar markazlashtirildi. 

Turkistondagi  sobiq  arxivlar  tugatildi.  Arxiv  hujjatlari  Turkiston  ASSRning 

yagona  Davlat  Arxiv  Fondi  (DAF)  ni  tashkil  etadi,  deb  e’lon  qilindi.  DAFni 

boshqarish  uchun  Turkiston  Respublikasi  Arxiv  ishlari  bosh  boshqarmasi  tashkil 

qilindi.  Davlat  idoralari  bu  boshqarmaning  ruxsatisiz  o’z  hujjatlarini  yo’q  qilish 

huquqiga  ega  emas,  deb  ko’rsatildi.  Nafaqat  1917  yilga  qadar  yaratilgan  hujjatlar, 

balki  sovet  idoralarida  tashkil  bo’lgan  hujjatlar  ham  DAFning  tarkibiy  qismi  deb 

e’lon  qilindi.  Bu  hujjatlarni  nazorat  qilib  turish  Arxiv  ishlari  bosh  boshqarmasiga 

topshirildi. Boshqarma Maorif xalq komissarligi xuzurida faoliyat ko’rsatar edi. 

1919  yil  15  noyabrda  Turkiston  ASSR  Maorif  xalq  komissarligining  qarori 

bilan  Arxiv  ishlari  markaziy  boshqarmasi  tuzildi.  DAF  tarkibiga  1917  yilga  qadar 

yaratilgan  hujjatlar  bilan  birga  sovet  tashkilotlari  hujjatlari  ham  yig’ila  boshlandi. 

Tashkilotlarda  hujjatlar  5  yil  saqlanishi,  keyin  davlat  arxivlariga  topshirilishi 

belgilandi. Bu qoida 1921 yil 30 sentyabrda kuchga kirdi. 

Joylarda  viloyat  arxiv  fondlari  tashkil  etildi.  Masalan,  1922  yil  martda 

Farg’onada,  iyunda  -  Samarqandda,  noyabrda  –  Yettisuvda,  1921  yil  martda 

Kaspiyorti viloyatlarida shunday fondlar tashkil qilindi. 

Markaziy va mahalliy arxiv tashkilotlarining muhim vazifasi arxiv hujjatlarini 

qidirib topish va yig’ish edi. 1920-1921 yillarda 500dan ortiq fondlar hisobga olindi. 

1921  yil  oxirigacha  davlat  arxivlariga  305  mingdan  ortiq,  1922  yilda  esa  yana  200 

mingga yaqin hujjat topshirildi.