O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti tarix fakulteti

Ikkinchi jahon urushi yillarida 

O’zbekiston arxivlarining ahvoli 

---

 

18 

muassasalari va korxonalari arxivlari evakuasiya qilindi. Ular asosan mavjud arxivlar 

binolarida joylashtirildi. Bu esa arxivlarda joylar yetishmasligiga olib keldi. 

Davlat  arxivlarining  asosiy  vazifalaridan  biri  tartibga  solinmagan  arxiv 

fondlarini  tartibga  solish  edi.  Respublika  davlat  arxivlarida  1941  yilda  100  ming, 

1944-1945 yillarda 136 ming saqlov birligidagi hujjatlar tartibga solindi. 

Arxiv  hujjatlaridan  foydalanish  sohasida  ham  bir  qator  ishlar  qilindi.  Xalq 

xo’jaligida  foydalanish  maqsadida  ko’p  hujjatlar  topilib,  tegishli  tashkilotlarga 

yuborildi. Bu hujjatlardan foydalanish tashkilotlarga ancha iqtisodiy samara keltirdi. 

Arxiv  xodimlari  tomonidan  1944-1945  yillarda  21  ta  maqola  e’lon  qilindi,  9ta 

radioeshittirish,  4  ta  ko’rgazma  tashkil  etildi,  ko’plab  ma’ruzalar  o’qildi.  Arxivlar 

qiroatxonasida  yuzlab  tadqiqotchilar  ilmiy  ishlari  uchun  arxiv  hujjatlaridan 

foydalandilar. 

Shunday qilib, O’zbekiston arxivchilari urush yillarida fidokorlik bilan mehnat 

qildilar. Ular arxiv hujjatlarini ehtiyot qilib saqlash, yangi hujjatlarni qabul qilish va 

tartibga solish, ulardan foydalanishni tashkil etish borasida samarali ish olib bordilar. 

 

Urushdan  keyingi  yillarda  O’zbekiston  arxivlari  arxiv 

materiallarini 

tartibga 

keltirish 

va 

turkumlash 

borasidagi  ishlarni  davom  ettirdilar  va  50-yillarning 

boshlarida  uni  yakuniga  yetkazdilar.  Shundan  so’ng 

arxiv xodimlari boshqa muhim vazifa  – fondlarning ilmiy-ma’lumotnoma apparatini 

tuzish va kataloglashtirish ishiga kirishdilar. 

O’zbekistonda  arxiv  ishlarini  rivojlantirishning  yangi  bosqichi  50-yillarning 

oxirlarida boshlandi. Bu jarayon S. Xrushchov davrida mamlakatnin siyosiy hayotida 

boshlangan  “iliqlik”  bilan  bog’liqdir.  1958  yilda  arxivlar  respublika  Ministrlar 

Sovetining  tasarrufiga  o’tkazildi.  Bir  yildan  so’ng  Toshkentdagi  Oktyabrp  inqilobi 

markaziy arxivi va Tarix markaziy arxivi yagona O’zbekiston SSR Markaziy Davlat 

arxiviga  birlashtirildi.  Xuddi  shu vaqtda O’zR  MDA  tarkibiga  respublika  Markaziy 

fotofonokinohujjatlar arxivi ham kirdi. Keyingi yillarda shunga o’xshash o’zgarishlar 

quyi  arxiv  muassasalarida  ham  amalga  oshirildi.  Jumladan,  118  ta  shahar  va  rayon 

arxivlari  qayta  tuzilib, 28ta  shahar  va  rayonlararo  arxivlar  tashkil  etildi. Shu  davrda 

tibbiyot  fani  tajribasidan  har  tomonlama  foydalanish  maqsadida  O’zbekiston 

markaziy  medisina  arxivi  tuzildi.  Bir  necha  boshqa  arxivlar  ham  tashkil  etildi. 

Natijada,  70-yillarning  boshlarida  O’zbekistonda  66  ta  arxiv  muassasasi  faoliyat 

ko’rsatamoqda edi. 

Kadrlar masalasini hal etishga katta e’tibor berildi. Mahalliy millat vakillarini 

arxiv ishlariga jalb qilish kuchaydi. 60-yillarning oxirida O’zbekiston arxivlarida 597 

xodim mehnat qilardi. Ularning 112 tasi oliy ma’lumotli mutaxassislar edilar. 

70-80-yillarda  arxivlar  uchun  alohida  ixtisoslashtirilgan  binolarning  qurilishi, 

tashkilot  va  muassasalarda  ish  yurtish  holatining  yaxshilanishi,  hujjatlarni  qayta 

ishlash  bo’yicha  maxsus  xo’jalik  hisobidagi  guruhlarning  tashkil  etilishi  arxiv 

ishlarini tubdan yaxshilashga ko’maklashdi. 

Respublika  arxiv  xodimlari  hujjatlar  to’plamlarini  tayyorlash  borasidagi 

ishlarni  davom  ettirdilar.  Vazirliklar  va  muassasalar  uchun  ma’lumotnomalar 

tayyorlanar  edi.  Tashkilotlar  va  fuqarolarning  talablariga  binoan  tegishli