O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti tarix fakulteti

Manbalar va adabiyotlar 

 

 

Arxivlar to’g’risida: O’zbekiston Respublikasining 1999 yil 15 aprelp Qonuni // 

O’zbekistonning yangi qonunlari. 21-son. Toshkent, 1999. 

 

Teoriya i praktika arxivnogo dela v SSSR. Moskva, 1980. 

 

Alimov I va b. Arxivshunoslik: O’quv qo’llanma. Toshkent, 1997. 

 

7- Mavzu: Hujjatlarni ekspertizadan o’tkazish 

 

Reja: 

1.

 

Hujjatlarni  ekspertizada  o’tkazish  tushunchasi.  Ekspertizaning 

vazifalari 

2.

 

Hujjatlarni  ekspertizada  o’tkazishning  tamoyillari,  me’yorlari  va 

uslublari 

3.

 

Hujjatlarni ekspertizadan o’tkazishni tashkil etish 

 

---

 

33 

Hujjatlarni  ekspertizada  o’tkazish  deganda 

ularning  ilmiy  qimmatini  aniqlash  va  davlat 

arxivlari  uchun  tanlab  olish  bilan  bog’liq 

ishlar 

tushuniladi. 

Ekspertiza 

arxivshunoslikning  eng  muhim  va  mas’usliyatli  ishlaridan  biridir.  Ekspertiza 

jarayonida hujjatlarning tarixiy manba sifatidagi ahamiyati aniqlanadi. Shu asnoda 

davlat arxivlariga yangi hujjatlar tanlab olinadi va O’zR MAF shakllanib boradi. 

Ma’lumot  manbai  bo’lgan  hujjatlarning  nihoyatda  xilma-xilligi  ularni 

ekspertizadan o’tkazishni taqozo etadi. Ayrim hujjatlar jamiyatning siyosiy, ilmiy 

va  madaniy  hayoti  haqida,  xalq  xo’jaligining  taraqqiyoti,  davlat  apparatining 

faoliyati to’g’risida va boshqa masalalarga doir qimmatli ma’lumotlar beradi. Ular 

ijtimoiy  hayotning  turli  sohalarini  o’rganish  uchun  manba  bo’lib  xizmat  qiladi. 

Boshqa hujjatlarning ma’lumotlari esa tor amaliy maqsadlar doirasidan chiqmaydi. 

Bu hujjatlar ayrim ma’muriy, tashkiliy va xo’jalik masalalarini aks ettirgan holda, 

asosan  muassasaning  operativ  faoliyatini  ta’minlashga  qaratilgandir.  Ular  tarixiy 

manba sifatida muhim ahamiyatga ega emas. Shunday hujjatlar ham borki, ular bir 

necha  kun  davomida  o’z  ahamiyatini  yo’qotadi.  Shuning  uchun  ham  hujjatlarni 

ekspertizadan o’tkazish shart. Ekspetizaning asosiy maqsadi qaysi hujjatlar davlat, 

fan,  jamiyat  hamda  fuqarolarni  kerakli  ma’lumotlar  bilan  to’laroq  ta’minlashini 

aniqlashdan  iboratdir.  Ekspertiza  jarayonida  hujjatlarni  arxivlarda  saqlash 

muddatlari  ham  belgilanadi.  Qimmatli  ma’lumotlar  manbai  bo’lgan  muhim 

hujjatlar  muassasa  arxivlarida  ma’lum  muddat  davomida  saqlangandan  so’ng 

doimiy  saqlash  uchun  davlat  arxivlariga  topshiriladi.  Muhim  bo’lmagan  hujjatlar 

esa  belgilangan  muddat  davomida  muassasa  arxivlarida  saqlanadi,  so’ngra  yo’q 

qilib yuboriladi. 

Muassasa  va  tashkilotlarda  qimmatli  ilmiy  ma’lumotlarga  ega  bo’lgan 

hujjatlar  nisbatan  oz  qismni  tashkil  etadi.  Ekspertiza  chog’ida  avvalo  ilmiy 

ahamiyatga ega bo’lgan hujjatarni aniqlash va saralab olishga e’tibor beriladi. 

Ekspertizaning  birinchi  va  eng  asosiy  vazifasi  –  qaysi  hujjatlar  qimmatli 

ma’lumotlarga  ega  ekanligini  aniqlash  va  ularni  davlat  arxivlariga  topshirishdan 

iboratdir. Demak, ekspertizaning bu vazifasi davlat arxivlarini yangi hujjatlar bilan 

to’ldirib  borish  bilan  bog’liqdir.  Hujjatlarni  saralash  chog’ida  hujjat  qaysi  davlat 

arxiviga  yuborilishi  va  qaysi  fondda  saqlanishi  ham  aniqlanadi.  Boshqacha  qilib 

aytganda,  ekspertiza  jarayonida  har  bir  davlat  arxivining  yo’nalishini  e’tiborga 

olgan holda ular saqlanayotgan fondlarning hujjatlar  tarkibi aniqlanadi. 

Ekspertizaning ikkinchi vazifasi – hujjatlarni saqlash muddatini belgilashdir. 

Bu qiyin vazifa emas. Odatda, hujjatlar uzoq muddat yoki doimiy saqlanishi kerak 

bo’lgan va qisqa muddat davomida saqlanishi lozim bo’lgan guruhlarga bo’linadi. 

Hujjatlarni  saqlashning  aniq  muddatlarini  belgilash  chog’ida  tashkilotning 

manfaatlari, mavjud nizomlar va yo’riqnomalar hamda arxivlar va muassasalarning 

hujjatlardan foydalanish borasidagi ko’p yillik tajribalari hisobga olinadi. 

Ekspertizaning  uchinchi  vazifasi  –  hujjatlarni  saqlanish  darajasini  aniqlash, 

ularning  ayrimlari  yaroqsiz  holga  kelgan  taqdirda  arxiv  fondidagi  bu  kemtiklikni 

qoplash  yo’llarini  topishdir.  Ekspertiza  jarayonida  arxiv  fondi  tarkibida  qanday 

hujjatlar  yetishmayotganligi  aniqlanadi  hamda  qaysi  fonddagi  shunga  o’xshash