O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. B. Mirzajonova

2.4. Metallurgik jarayonlarning sinflanishi 
Ruda yoki boshqa materiallardan metall ajratib olish uchun qo’llaniladigan 
barcha jarayonlar metallurgik jarayonlar deyiladi. Metall ishlab chiqarish 
qo’llanilayotgan jarayonlar uch guruhga bo’linadi: 

---

53 
1) 
pirometallurgik
(yunoncha «pyr» so’zidan – olov ma’nosida) jarayonlar 
yuqori haroratda (500 – 2000
0
C), ko’pchilik hollarda qayta ishlanayotgan 
materialning to’liq yoki qisman eritish bilan olib boriladi: kuydirish, tiklovchi va 
oksidlovchi eritish, vozgonka, distillyasiya; 
2) 
gidrometallurgik
(yunoncha «hydor» so’zidan – suv ma’nosida) 
jarayonlarda ruda yoki boshqa xom ashyolarga kislotalar, ishqor yoki tuzlarni suvli 
eritmalari bilan ishlov berilib, ajratilishi kerak bo’lgan metall eritmaga, bo’sh 
jinslar qattiq cho’kma holida qoldiriladi. Jarayon 20-300
0 
C haroratda olib boriladi. 
3) 
elektrometallurgik
jarayonlar suvli eritmalardan yoki erigan tuzlardan 
elektr tokidan foydalanib oksidlovchi-qaytaruvchi jarayonlarni o’tkazish natijasida, 
bir elektrodda metall ajratib olinadi. 
Pirometallurgik 
jarayonlarning 
turlari – 
yuqorida aytib o’tilganidek, 
pirometallurgik 
jarayonlar 
metallurgik 
agregatlarda 
yuqori 
haroratlarda 
o’tkazilgan uchun ayrim hollarda «yuqori 
haroratlar 
kimyo»si 
deyiladi. 
Ko’p 
hollarda 
kimyoviy 
reaksiyalar 
ta’sirlashayotgan 
moddalarni 
agregat 
xolatini o’zgarishi (erish, vozgonka, hosil 
bo’ladigan 
metallar 
yoki 
ularni 
birikmalarini bug’lanishi) bilan yuz beradi 
(2.1-rasm).
2.1-rasm. Pirometallurgik jarayon 
Bunday jarayonlarda ta’sirlashish qattiq, suyuq (eritma), gaz holatlarini yuz 
beradi. Pirometallurgik jarayonlar harorat ko’rsatgichiga va jarayonda qatnasha-
yotgan komponentlarni xususiyatiga ko’ra uch guruhga: kuydirish, eritish, 
distillyasiyaga bo’linadi. 
Kuydirish deb materialni (ruda, konsentrat) kimyoviy va mineral tarkibini 
ma’lum darajada o’zgartirish maqsadida, lekin mahsulotni erishi yuz bermaydigan 
haroratgacha qizdirishga aytiladi. Kuydirish xom ashyoning turiga qarab 500-

---

54 
1200
0 
C haroratda olib boriladi. Bu jarayon metallurgiyadan tashqari kimyo va 
konchilik sanoatida ham keng qo’llanadi. Yuz beradigan jarayonlarning 
xususiyatiga qarab, kuydirishning quyidagi turlari mavjud: oksidlovchi, tiklovchi, 
sulfatlovchi, kalsinasiyali (toblash), xlorlovchi va ftorlovchi, aglomerasiya, sulfat-
xlorlovchi va boshqalar.