|
O‘tga chidamli buyumlarning kimyoviy tarkibi bo‘yicha klassifikatsiyasi
Turi
Gruppasi
Aniqlovchi kimyoviy
komponentlar miqdori
(qizdirilgan moddada),
%
1
2
3
Kremniy-yer
Kvars shisha
Turlicha bog‗langan turli
qo‗shilmali dinasli (tridimi-
tokristobolitli)
Ohaktosh bog‗lanishli dinasli
(tridimitokristobalitli)
SiO
2
kamida 99
SiO
2
kamida 80
SiO
2
kamida 93
Aluminosilikatli (past,
o‗rta va yuqori
glinozyomli)
Yarim kislotali
Shamotli
Mullitokremniyli
Mullitli
Mullitokorundli
Korundli
Al
2
O
3
kamida 28
SiO
2
65-85
Al
2
O
3
28-45
Al
2
O
3
46-62
Al
2
O
3
63-72
Al
2
O
3
90 dan ortiq
87
Magnezialli
Magnezitli (pereklazolli)
Turli bog‗lanishdagi
magnezitli
MgO kamida 90
MgO 80 dan ortiq
Magnezial-ohakli
Magnezitodolomitli
(pereklazoohaktoshli)
Dolomitli
(ohaktosh pereklazli)
Dolomitli stabillashtirilgan
(pereklazoalitli)
Ohaktoshli
MgO 50 dan ortiq
CaO kamida 10
MgO 35-50
CaO 45-70
MgO 35-65
SiO
2
6-15
CaO 15-14
CaO: SiO
2
2,7-2,9
CaO 70 dan ortiq
Magnezial-shpinelidli
Magnezitoxromitli
(pereklazoxromitli)
Xromomagnezitli
(xromotopereklazli)
Xromitli
Pereklazoshpinelli
Spinelli
MgO 60 dan ortiq
Cr
2
O
3
5-18
MgO 40-60
Cr
2
O
3
15-30
MgO 40 dan kam
Cr
2
O
8
25 dan ortiq
MgO 41-80
A1
2
O
3
15-55
MgO 25-40
A1
2
O
3
56-70
Magnezial-silikatli
Pereklazoforsteritli
Forsteritli
MgO 65-80
SiO
2
kamida 10
MgO 50-65
SiO
2
25-35
88
Uglerodli
Grafitlangan uglerodli
Uglerodli grafitlanmagan
(ko‗mir)
Tarkibida uglerod bor
C 98 dan ortiq
C 85 dan ortiq
C 5-70
Karbid-kremniyli
Karbid-kremniyli
rekristallizatsiyalangan
Turli bog‗lovchilar asosida
karbid-kremniyli
Tarkibida karbid va kremniy
borlar
SiC 90 dan ortiq
SiC 70 dan ortiq
SiC 20-70
Sirkoniyli
Sirkoniyli (baddeleitli)
Baddeleit-korundli
Har xil qo‗shimchalar qo‗-
shilgan turli bog‗lovchilar
asosida sirkoniyli
ZrO
2
90 dan ortiq
ZrO
2
30 dan ortiq
A1
2
O
3
65gacha
ZrO
2
35 dan ortiq
A1
2
O
3
18 dan ortiq
Oksidli
Oksidlardan tayyorlangan
buyumlar (MgO, CaO,
A1
2
O
3
,
ZrO
2
, TiO
2
)
Tarkibidagi aniqlovchi
oksidlar maksimal
yuqori miqdorda bo‗ladi
Nokislorodli
Nitridlar, boridlar, karbidlar
(SiC dan tashqari), silitsidlar
va boshqa kislorodsiz
birikmalardan tayyorlangan
buyumlar
Tarkibidagi kislorodsiz
birikmalar maksimal
yuqori miqdorda bo‗ladi
89
Qattiq silikatlar strakturasi zamonaviy tasavvurlarga ko‗ra, kremniy-kislorodli
tetraedrlardan tashkil topgan kristall panjara hisoblanadi. Silikat strukturasida
kremniy atomi koordinatsion son 4 ga ega bo‗lib, kislorodning to‗rtta atomi bilan
o‗rab olingan. Ko‗pchilik asosli oksid- larning (MgO, CaO, BaO va boshqalar)
kristall panjaralarini tipik ionlilar jumlasiga kiritish mumkin. Oksidlarning xossalari
2.7- jadvalda keltirilgan.
Suyuq shlaklarning tuzilishi va xossalari. Shlaklar tarkibida kremniy, aluminiy,
kalsiy, magniy, temir, marganes oksidlari, shuningdek, futerovka va flyuslar
tarkibiga kiradigan elementlar bo‗ladi. Shlak suyuqlanmalari tuzilishining bir nechta
nazariyasi mayjud. Dastlab molekular, nazariya ishlab chiqilgan edi. Unga muvofiq
shlak SiO
2
, A1
2
O
3
, CaO, FeO, MgO, MnO va boshqa oksidlar molekulasidan iborat.
Bu nazariya amaliy jihatdan qulay bo‗lgan, chunki oksidlarning xossalari va ularni
birga qo'shishni shlaklar tarkibini molekula nuqtayi nazaridan ta‘riflash uchun
mo‗ljallangan ma‘lumotnoma adabiyotdan osongina aniqlash mumkin. Lekin
shlakda elektr zaryadlangan zarrachalar mavjudligi tajriba ma‘lumotlari yordamida
aniqlangan, bu esa shlaklar tuzilishining ion nazariyasini rivojlantirish uchun asos
yaratgan. Bu nazariyaga muvofiq shlaklar tarkibida Ca
2+
, Fe
2+
, Mg
2+
, Mn
2+
kationlar, shuningdek
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
anionlar va boshq. bo‗lgan ion eritmasidan iborat.
U yoki bu ionlarning mavjud bo‗lishi mumkinligini kimyoviy bog‗lanishlar
xarakteriga
asoslanib
kо‗rib
chiqish lozim. Kimyoviy
bog‗lanishlarda
qatnashadigan atomlarning elektrmanfiyligi ayirmasi qanchalik katta bo‗lsa, ular
shunchalik qutbiy bo‗ladi. Boshqacha qilib aytganda, Δχ ning ortishi bilan
bog‗lanishning ionlik darajasi, ya‘ni atomlardagi effektiv zaryad q ortadi. Agar q
ning elektron zaryadining ulushlaridagi absolut qiymati 0,5 dan ortiq bo‗lsa, atomlar
ionlarga aylangan va bog‗lanish ion orqali bo‗lgan, deb hisoblanadi. Bu hol Δχ = 1,9
da sodir bo‗ladi. Bog‗lanishning ionlik darajasi p ni quyidagi formula yordamida
hisoblab topish mumkin:
90
( )
91
2.7-jadval
Do'stlaringiz bilan baham: |
