O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. A. Rasulov, V. A. Grachev

 
 
Taqrizchilar: 
Dunyashin N.S.
– Payvandlash jihozlari va texnologiyasi kafedra 
mudiri, t.f.d., professor 
Xamroev V.
– Quyuv mexanika zavodi bosh metallurgi, Moskva 
po
‘
lat va qotishmalar universitetini tamomlagan 

---

3 
Darslik 
bakalavriyatni 
5312800 
– Quymakorlik texnologiyalari 
―Quymakorlik qotishmalarini suyuqlantirish va pechdan tashqari ishlov berish‖ 
faniga tayyorlangan, undan tashqari kafedradagi magistraturalar 5A312801 – 
Quymakorlik ishlab chiqarish texnologiyasi (rangli qotishmalar) rejasidagi
2.04 – Rangli qotishmalarning zamonaviy metallurgik texnologiyalari va
5A310302 – Metallurgiya mashinalari va jixozlari (quymakorlik) magistratura 
mutaxassisligining 2.01 – Temir va po
‘
lat metallurgiyasi; 3.01 – Qotishmalarga 
pechdan tashqari ishlov berish texnologiyasi fanlariga ham to
‘
g
‘
ri keladi. 

---

4 
MUNDARIJA 
KIRISH .................................................................................................................... 10 
I BOB QUYMAKORLIK
 
METALLURGIYASINING
 
ASOSIY
 
PRINSIPLARI 
VA METODLARI ................................................................................................... 11 
1.1. Quymakorlik metallurgiyasining umumiy xarakteristikasi ......................... 11 
1.2. Suyuqlantirishning asosiy prinsiplari va usullari ........................................ 14 
1.3. Shixtani suyuqlantirishning material va issiqlik balansini tuzish hamda 
hisoblashning asosiy prinsiplari ........................................................................... 20 
1.4. Cho‗yan suyuqlantirishning umumiy xarakteristikasi ................................. 26 
1.5. Po‗lat suyuqlantirishning umumiy xarakteristikasi ..................................... 30 
1.6. Rangli qotishmalarni suyuqlantirishning umumiy xarakteristikasi ............. 35 
1.7. Quyma qotishmalarga suyuq holatda ishlov berishning asosiy prinsiplari va 
usullari .................................................................................................................. 39 
I BOB NAZORAT SAVOLLARI ....................................................................... 47 
II BOB METALLURGIK JARAYONLARNING FIZIK-KIMYOVIY
ASOSLARI ............................................................................................................. 48 
2.1. Moddalar tuzilishi, xossalari va o‗zaro ta‘sirlashishining
 
umumiy 
xarakteristikasi ..................................................................................................... 48 
2.2. Kimyoviy termodinamika asoslari ............................................................... 64 
2.3. Metallurgik fazalarning tuzilishi ................................................................. 84 
2.4. Eritmalar. Komponentlarning eritmalardagi termodinamik funksiyalari .... 96 
2.5. Fazalar o‗zaro ta‘sir jarayonlarining mexanizmi ....................................... 106 
2.6. Metallurgik jarayonlar kinetikasi ............................................................... 113 
II BOB NAZORAT SAVOLLARI .................................................................... 118 
III BOB QUYMA QOTISHMALARNI SUYUQLANTIRISH ......................... 119 
3.1. Shixta materiallari Metall shixta materiallari ............................................. 119 
3.2. Cho‗yanni suyuqlantirib olish jarayonining fizik-kimyoviy xarakteristikasi
 ............................................................................................................................ 130 
3.3. Vagrankalarda cho‗yan suyuqlantirish ...................................................... 156 
3.4. Cho‗yanni yoy elektr pechlarida suyuqlantirish ........................................ 173 
3.5. Induksion elektr pechlarida cho‗yan suyuqlantirish .................................. 177 
3.6. Cho‗yan suyuqlantirish polijarayonlari ..................................................... 184 
3.7. Po‗lat suyuqlantirish jarayonining fizik-kimyoviy xarakteristikasi .......... 189 
3.8. Marten pechi va konvertorda po‗lat suyuqlantirish ................................... 199 
3.9. Elektr pechlarda po‗lat suyuqlantirish ....................................................... 206 

---

5 
3.10. Rangli qotishma suyuqlantiriladigan pechlar ........................................... 215 
3.11. Aluminiy qotishmalarini suyuqlantirish .................................................. 222 
3.12. Magniy qotishmalarini suyuqlantirish ..................................................... 230 
3.13. Rux qotishmalarini suyuqlantirish ........................................................... 235 
3.14. Mis qotishmalarinii suyuqlantirish .......................................................... 236 
3.15. Nikel qotishmalarini suyuqlantirish ......................................................... 246 
3.16. Titan qotishmalarini suyuqlantirish ......................................................... 249 
3.17. Qiyin eriydigan metallar asosida tayyorlanadigan qotishmalarni 
suyuqlantirish ..................................................................................................... 251 
III BOB NAZORAT SAVOLLARI .................................................................. 253 
IV BOB QUYMAKORLIK QOTISHMALARIGA PECHDAN TASHQARI 
ISHLOV BERISH ................................................................................................. 255 
4.1. Quyma qotishmalarga suyuq holatda ishlov berishning asosiy prinsiplari va 
usullari ................................................................................................................ 255 
4.2. Tozalash ..................................................................................................... 261 
4.3. Legirlash .................................................................................................... 275 
4.4. Modifikatsiyalash....................................................................................... 277 
IV BOB NAZORAT SAVOLLARI .................................................................. 291 
V BOB YUQORI SIFATLI QUYMA QOTISHMALAR OLISH ..................... 292 
5.1. Plastinkasimon grafitli yuqori sifatli cho‗yan olish ................................... 292 
5.2. Sharsimon grafitli yuqori darajada mustahkam (ВЧ) cho‗yan olish ........ 298 
5.3. Bolg‗alanuvchan (КЧ) cho‗yan olish ........................................................ 301 
5.4. Legirlangan cho‗yan olish ......................................................................... 303 
5.5. Quymalar uchun yuqori sifatli po‗lat olish texnologiyasi ......................... 306 
5.6. Plazma pechlarida po‗lat suyuqlantirish .................................................... 307 
5.7. Elektr shlak yordamida po‗latni qayta suyuqlantirish (EShQS) .............. 310 
5.8. Yuqori sifatli rangli qotishmalar olish ....................................................... 315 
V BOB NAZORAT SAVOLLARI ................................................................... 321 
VI BOB SUYUQLANTIRISH JARAYONLARINI OPTIMALLASH ............. 322 
6.1. Suyuqlantirish jarayonlarini hisoblash va optimallashtirish ...................... 322 
6.2. Aluminiy qotishmalari tayyorlash oqilona texnologiyasini tanlashning asosiy 
prinsiplari ........................................................................................................... 326 
VI BOB NAZORAT SAVOLLARI .................................................................. 329 
ADABIYOTLAR .................................................................................................. 330 

---

6