O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. A. Rasulov, V. A. Grachev

1.5. Po‘lat suyuqlantirishning 
umumiy 
xarakteristikasi 
Quymakorlikda tarkibida zararli aralashmalar juda kam bo‗lgan po‗lat olish 
muhimdir. Ayniqsa, kislorod, oltingugurt va fosfor miqdorini kamaytirish zarur 
bo‗ladi, chunki bu elementlar po‗latda oksid, sulfid va oksisulfid qo‗shilmalar hosil 
qiladi. Zararli aralashmalar miqdori qancha oz bo‗lsa, po‗lat sifati shuncha yuqori 
bo‗ladi. Fosfor miqdori kamayganda metall matritsasi mustahkamlanadi, 
oltingugurt miqdori 0,03 dan 0,01% gacha kamayganda esa po‗latning zarbiy 
qovushoqligi 2—3 marta ortadi . 
Tayyorlab qo‗yilgan po‗latni suyuqlantirish pechiga shixta solinadi, so‗ngra u 
qizdiriladi va suyuqlantiriladi, natijada suyuq metall hamda shlak hosil bo‗ladi. 
Bundan keyin suyuq metall shlak ostida ishlanadi va bu shlak chiqarib tashlanadi, 
so‗ngra namuna olinadi va po‗lat talab etilgan tarkibgacha (me‘yoriga) yetkaziladi. 
Bunda, masalan, zararli aralashmalarni chiqarib yuborish maqsadida yangi shlak 
hosil qilish mumkin. Barcha hollarda, yakunlovchi bosqichda po‗lat 
oksidsizlantiriladi. Yuqori sifatli po‗lat olish uchun ular nodir-yer metallar 
silitsidlari bilan modifikatsiyalansa, maqsadga muvofiq bo‗ladi. 

---

31 
Po‗lat tarkibining shakllanishi suyuqlantiralayotganda fazalarning o‗zaro ta‘siri 
natijasida sodir bodadi (1.6- rasm). Har qaysi davrni alohida-alohida kо‗rib 
chiqamiz. Po‗latni suyuqlantirish uchun shixta tarkibida ko‗p miqdorda po‗lat 
temir-tersaklari bo‗ladi. Mamlakatimizda 1 t yaroqli po‗lat quymalariga taxminan 
150 kg qayta ishlanuvchi cho‗yan sarflanadi. Po‗lat temir-tersaklari qizdirish 
vaqtidayoq oksidlana boshlaydi, chunki metall bilan o‗zaro ta‘sirlashadigan pech 
atmosferasining tarkibida, birinchi navbatda, temirni oksidlovchi gazlar — 
oksidlagichlar O
2
, CO
2
va N
2
O bo‗ladi: 
[Fe] + {
O
2
} = (FeO), 
(1.16) 
[Fe] + {CO
2
} = (FeO) + {CO}, 
(1.17) 
[Fe] + {H
2
O} = (FeO) + {H
2
}, 
(1.18) 
Gaz fazasi metal bilan o‗zaro ta‘sirlashganda boshqa elementlar ham 
oksidlanadi: 
[Si] + {O
2
} = (SiO
2
), 
(1.19) 
[Si] + {2CO
2
} = (SiO
2
) + {2CO}, 
(1.20) 
[Si] + {2H
2
O} = (SiO
2
) + {2H
2
}, 
(1.21) 
[Mn] + {
O
2
} = (MnO), 
(1.22) 
[Mn] + {CO
2
} = (MnO) + {CO}, 
(1.23) 
[Mn] + {H
2
O} = (MnO) + {H
2
}, 
(1.24) 
[C] + {
O
2
} = (CO), 
(1.25) 
[C] + {CO
2
} = {2CO}, 
(1.26) 
[C] + {H
2
O} = {CO} + {H
2
}, 
(1.27) 
Temirga nisbatan kislorodga yaqin bo‗lgan elementlar temir (II) oksidi bilan 
oksidlanadi: 

---

32 
[Si] + (2FeO) = (SiO
2
) + [2Fe], 
(1.28) 
[Mn] + (FeO) = (MnO) + [Fe], 
(1.29) 
[C] + [FeO] = {CO} + [Fe], 
(1.30)