O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. A. Rasulov, V. A. Grachev

5.3-
rasm. 
EShQS jarayonining sxemasi: 
a — bevosita kristallizatorda: 1 — sarflanuvchi elektrod, 2 — shlak vannasi, 3 — metall vannasi, 
4 — qo‗zg‗almas kristallizator, 5 — quyma; b — metallni qayta quyish bilan: 1 - sarflanuvchi 
elektrod, 2 — shlak vannasi, 3 - metall vannasi, 4 — qo'zg'almas kristallizator, 5 - quyma, 6 — 
harakatlanuvchi suyuqlantirish sig‗imi; d — sferik tubning ESHQ sxemasi: 1 — sarflanuvchi 
elektrod, 2 — shlak vannasi, 3 — metall vannasi, 4 — quyma; e — qulflash armaturasi 
korpusining ESHQ sxemasi: 1 - sarflanuvchi elektrod, 2 — shlak vannasi, 3 — metall vannasi, 4 
— quyma, 5 — kristallizator; 6 — dron, 7 — pilik. 

---

315 
Suyuq startda shlak maxsus shlak suyuqlantiriladigan pechda suyuqlantiriladi. 
Jarayonni barqarorlashtirish uchun shlak vannasini qizdirish zarur. Bunda elektrod 
qiziydi, u suyuqlana boshlaydi va zarur bo‗lgan suyuqlantirish elektr rejirni 
o‗rnatiladi. Erib borayotgan elektrod shlak vannasiga uzatiladi, vanna sathi metall 
sathi bilan birgalikda ko‗tariladi, lekin elektrodning erishiga qaraganda sekinroq 
ko‗tariladi. Uzatish avtomatik yuritma yordamida amalga oshiriladi. 
Asosiy suyuqlantirish davridan keyin, ya‘ni butun quyma suyuqlantirib 
bo‗lingach, quvvat kamaytiriladi va bosh qismni ta‘minlash amalga oshiriladi (xot- 
topping); kirishish natijasida paydo bo‗ladigan nuqsonlar minimumga keltiriladi. 
Elektr shlak yordamida quyish metodi — zararli aralashmalardan tozalangan, zich, 
bir tekis strukturali metall tayyorlashga imkon beradi, bu esa boshqa suyuqlantirish 
usullari yordamida olib bo‗lmaydigan xossali, murakkab quymalar tayyorlash 
imkoniyatini ta‘minlaydi. 
5.8. Yuqori sifatli 
rangli
qotishmalar olish 
Rangli qotishmalar sifati temir- uglerodli qotishmalar singari kimyoviy tarkibi, 
suyuqlantirilgan holatdagi temperaturasi va tozaligi, ya‘ni gaz hamda metallmas 
qo‗shilmalar va zararli aralashmalarning bo‗lmasligi bilan aniqlanadi. 5.4- rasmda 
quyiladigan yuqori sifatli rangli qotishmalar olish sistemasini analiz qilish sxemasi 
keltirilgan. Jarayonning markaziy operatsiyasi — tozalashdir. Olinadigan 
qotishmaning sifati bu operatsiyaga sezilarli darajada bog‗liq bo‗ladi. Lekin u faqat 
tozalash bilan aniqlanmaydi. Qotishma sifatiga shixta tarkibi ham, suyuqlantirish 
jarayonining barcha texnologik parametrlarga rioya qilinishi ham ta‘sir qiladi. 
Yuqori sifatli qotishmalar olish texnologik jarayonning har bir elementini sinchiklab 
bajarish natijasida ta‘minlanadi. Ulardan asosiylari quyidagilardir: