O‘tga
chidamli materiailar va shlak tarkibiga kiradigan oksidlarning fizik-kimyoviy xossalari
Xossalari
Belgilanishi
O‘lchov
birligi
Oksidlar
SiO
2
FeO
A1
2
O
3
MnO
MgO
CaO
Molekular
massasi
M
uglerod
birligi
46,055
71,8464
101,9612
70,9350
40,3114
56,0794
Zichligi
ρ
kg/m
3
2651
(1)
2260
(2)
2320
(3)
5870
3970
2400
5430-5460
3650
3370
Hosil bo‗lish
issiqligi
911550
(1)
908970
(3)
265020
1676810
1662200
385250
602230
635514
Standart
entropiya
41,868
(1)
42,663
(3)
1720
(3)
60,79
50,95
61,56(5)
226,5(6)
26,921
39,78
Suyuqianish
temperaturasi
t
°C
1610
(1)
1680
(2)
1374*
2046
1785
2800
2587
(...) °C da sirt
tarangligi
σ
304,7
(1800 °C)
301,3
(1600 °C)
–
690
(2050 °C)
610
(2500 °C)
–
–
–
I z o h : (1) - kvars, (2) — tridimit, (3) - kristobalit, (5) — geksogonal, (6) — kub,
* - t
suyuq
Fe
0,947
O uchun ko‗rsatilgan.
92
2.8- jadvalda ba‘zi bir oksidlardagi bog‗lanishning ionlilik darajasi to‗g‗risidagi
ma‘lumotlar keltirilgan. Bu ma‘umotlardan ko‗rinishicha, FeO, MnO, A1
2
O
3
lar
bamisoli ion va kovalent birikmalar chegarasida bo‗ladi.
2.8-jadval
Oksidlardagi ion bog‘lanishlarning xarakteristikasi
Oksid
Me va O
elektrmanfiyliklarining farqi
Bog‗lanishning ionlilik
darajasi, %
FeO
MnO
Al
2
O
3
MgO
CaO
SiO
2
1,7
2,0
2.0
2,3
2,5
1,7
43
53
53
63
70
43
O‗z tarkibida kremniy oksidlarining katta miqdoriga ega bo‗lgan shlaklarning
tuzilishi silikatlarning (eng muhim va juda ko‗p tarqalgan minerallar) tuzilishi bilan
chambarchas bog‗langan. Bunday minerallar soni to‗rt yuztaga yaqin. Вarcha
silikatlar va silikat shlaklarining asosiy strukturaviy birligi kremniy-kislorodli
tetraedr
hisoblanadi. Silikatlar tuzilishining o‗ziga xos xususiyati ular
suyuqlanmasining tuzilishi va xossalariga ta‗sir qiladi, chunki suyuq silikatlarda
yaqin tartibni saqlab qoluvchi katta guruhlar (klasterlar) bo‗ladi. Kvantokimyoviy
va difraksion tadqiqotlar asosida shlakda o‗zgaruvchan tarkibli klasterlar bor, deb
taxmin qilish mumkin. Klasterlar Me
Σz+
kationlar bilan elektr muvozanatda bo‗lgan
kompleks koordinatli birikmalar sifatida klassifikatsiyalanadi:
[
(
)]
(
)
(
)
,
(
)
(
)
Bunda x
1
— 250 ga, x
2
— 20—25 ga erishadi.
93
Odatdagi kimyoviy hisoblashlarda anionlarning bunday katta formulalari bilan
ish kо‗rish qiyin. Shu sababli, tarkib va xossalarni umumiy xarakterlash uchun
shlaklarning molekular tuzjlishi degan tushunchadan foydalaniladi. Bu
tushunchalarga muvofiq shlaklar tarkibida klslotali oksidiar (SiO
2
va boshq.), asosli
oksidlar (CaO, MgO, FeO, MnO) va amfoter oksidlar (A1
2
O
3
) bo‗ladi.
Shlakning kislotaliligi kislotalilik darajasi bilan xarakterlanadi:
bu yerda: ΣKO — kislotali oksidlar yig‗indisi, ΣOO — asosli oksidlar yig‗indisi.
C
k
ga teskari bo‗lgan kattalik asoslilik darajasi yoki oddiy qilib asoslilik deb
ataladi:
Bunda shlak C
k
≤ 0,5 da kuchli asosli; 0,5—1,0 da asosli; 1,0—1,5 da o‗rtacha
asosli; 1,5—3,0 da kislotali va C
k
≥ 3,0 da kuchli kislotali hisoblanadi. Tarkibiga
qarab, shlaklarning xossalari ikki, uch va ayrim hollarda esa olti komponentli
diagrammalar ko‗rinishida ham tas- virlanadi. Shlakli suyuqlanmalar uchun ikki
komponentli diagrammalar ikki komponentli qotishmalar uchun qurilgan
diagrammalar kabi quriladi (2.3- rasmga q.). Shlakli sistemalar uchun, odatda, uch
komponentli diagrammalar quriladi (2.3-d rasm).
CaO—A1
2
O
3
—SiO
2
sistemaning holat diagrammasi 2.4- rasmda ko‗rsatilgan.
Bu sistemada kongruent suyuqlanadigan ikkita uchlama kimyoviy birikma (1823 K
da suyuqlanadigan anortit CaO ·A1
2
O
3
· 2SiO
2
va 1863 K da suyuqlanadigan genelit
2CaO · A1
2
O
3
· SiO
2
) mavjud. 2.9- jadvalda bu sistemaning uchlama evtektikining
tarkibi va suyuqlanish temperaturasi keltirilgan [2, 4].
94
2.9- jadval
Do'stlaringiz bilan baham: |