O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qo’qon davlat pedagogika instituti xamraqulov zafarjon yigitaliyevich

Mavzu bo’yicha nazorat savollari 
1.
Qilmishni jinoiyligini istisno qiluvchi holatlarni tasniflang. 
2.
Kam ahamiyatli qilmishlarning xususiyatlari nimalardan iborat?
3.
Zaruriy mudofaaning o’ziga xos jihatlarini ko’rsating.
4.
Oxirgi zarurat qanday vaziyatlarda vujudga keladi? 
5.
Zaruriy mudofaa va oxirgi zaruratning farqli jihatlarini ko’rsating. 
6.
Ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsni ushlash vaqtida zarar 
yetkazish qanday xususiyatlarga ega? 
7.
Buyruq yoki boshqa vazifani ijro etish nimalarga olib kelishi 
mumkin? 
8.
Kasb yoki xo’jalik faoliyatiga bog’liq asosli tavakkalchilikni 
tavsiflang.
9.
Jismoniy yoki ruhiy majburlash yoxud qo’rqitish nimalarda namoyon 
bo’ladi? 
10.
Qilmishni jinoiyligini istisno qiluvchi qaysi holatlarning ijtimoiy 
ahamiyatini tushuntiring. 
 
10 BOB. JAVOBGARLIKDAN OZOD QILISH TURLARI 
Javobgarlikka tortish muddatining o’tib ketganligi munosabati bilan 
javobgarlikdan ozod qilish 
Jinoyat qonunchiligi ijtimoiy xavfli qilmishda jinoyat tarkibining elementlari 
bo’lmasa javobgarlikni keltirib chiqarmaydi. Jinoyat qonuni bilan ta’qiqlangan, 
jazoga sazovor hamda aqli raso shaxs tomonidan sodir etilgan ijtimoiy xavfli 
qilmish jinoyat deb topilgani holda javobgarlik paydo bo’ladi. Javobgarlik o’z 
navbatida jazo kelib chiqishini ta’minlaydi.
Jinoyatchilik amaliyoti davomida shunday holatlar ham bo’ladiki, ijtimoiy 
xavfli qilmish sodir etgan shaxs javobgarlikka tortiladi va jazolanishi kerak 

---

148 
bo’lgan vaqtda jazo qo’llashdan ozod qilinadi. Bunga muddatlarning o’tib 
ketganligi, aybdorning qilmishidan pushaymonligi, yarashilganlik, kasallik va 
boshqa omillar sababchi bo’ladi. Bunday omillar tufayli jinoiy qilmish o’zining 
xavflilik xususiyatini yo’qotadi, uni sodir etgan shaxs jamiyat uchun xavf 
solmaydi. Natijada javobgarlikdan ozod qilinadi. Bu quyidagi turlardan iborat 
bo’ladi: 

javobgarlikka tortish muddatining o’tib ketganligi munosabati bilan 
javobgarlikdan ozod qilish; 

qilmish yoki shaxs ijtimoiy xavfliligini yo’qotganligi munosabati bilan 
javobgarlikdan ozod qilish; 

aybdor o’z qilmishiga amalda pushaymon bo’lganligi munosabati bilan 
javobgarlikdan ozod qilish; 

yarashilganlik munosabati bilan javobgarlikdan ozod qilish; 

kasallik tufayli javobgarlikdan ozod qilish; 

amnistiya akti asosida javobgarlikdan ozod qilish. 
Javobgarlikdan ozod qilishning birinchi turi javobgarlikka tortish 
muddatining o’tib ketganligi bilan bog’liqdir. Javobgarlikka tortish muddati 
jinoyat sodir etilgan kundan hukm qonuniy kuchga kirgan kungacha hisoblanuvchi 
muddatdir. Jinoyat sodir etgan shaxslar o’zlarining ijtimoiy xavfli qilmishlari va 
uning oqibatlari haqida ma’lumot berishmaydilar. Ba’zan jinoyat sodir etilganligi 
noma’lumligicha qoladi. Ayrim hollarda jinoyatning aybdorlari yoki isbotlovchi 
dalillar topilmay, ish uzoq vaqtgacha cho’zilib ketadi. Muddatlarning o’tishi 
qilmishning ijtimoiy xavfliligini kamaytirib boradi. Sodir etgan shaxsning o’zi 
boshqa jinoyatga qo’l urmasa tuzalish yo’liga kirgan bo’ladi. Bunday hollarda 
javobgarlikka tortish muddatlari o’tib ketganligi bois ishni yopish, qilmishni sodir 
etgan shaxsni xavotirdan ozod qilish zarur bo’ladi. Muddatlarning o’tib ketganligi 
munosabati bilan javobgarlikdan ozod qilishning to’rt xil shakli belgilangan bo’lib, 
2018 yilgi Oliy Majlis tomonidan kiritilgan o’zgartishlardan so’ng, ular quyidagi 
ko’rinishdadir: 

---

149