O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qo’qon davlat pedagogika instituti xamraqulov zafarjon yigitaliyevich

15 
yil
dan oshib 
ketmasligi 
kerak.
13-18 
yoshgacha

---

190 
Voyaga yetmaganlarni 
jazodan ozod qilish
asoslari: 

jazoni ijro etish muddati o’tib ketganligi munosabati bilan jazodan ozod 
qilish;

shaxsning ijtimoiy xavflilik xususiyatini yo’qotishi munosabati bilan 
jazodan ozod qilish;

aybdor o’z qilmishiga amalda pushaymon bo’lganligi munosabati bilan 
jazodan ozod qilish;

shartli hukm qilish;

jazoni o’tashdan muddatidan ilgari shartli ozod qilish;

jazoni yengilrog’i bilan almashtirish;

kasallik yoki mehnat qobiliyatini yo’qotishi oqibatida jazodan ozod 
qilish;

amnistiya akti yoki avf etish asosida jazodan ozod qilish.
Jinoyat qonunchiligida voyaga yetmaganlarni umumiy asoslarda ozod 
qilishdan tashqari, javobgarlik va jazodan ozod qilishning maxsus asoslari ham 
mavjud. Jinoyat kodeksining 87-moddasi voyaga yetmaganlarga nisbatan 
majburlov choralarini qo’llagan holda, javobgarlik va jazodan ozod qilishning 
ushbu asoslarini o’zida aks ettirgan. 
Moddaning birinchi qismi voyaga yetmagan shaxsni javobgarlikdan ozod 
qilib, ishini voyaga yetmaganlar ishlari bo’yicha idoralararo komissiyaga 
topshirish shartlarini belgilab bergan. Komissiyaga topshirish uchun quyidagi 
shartlar asos bo’ladi: 

ijtimoiy xavfli qilmish birinchi marta sodir etilganligi; 

shaxsning jinoyat sodir etish vaqtida 18 yoshga to’lmaganligi; 

sodir etilgan qilmishning xususiyatlari; 

aybdorning shaxsi; 

ishning boshqa holatlari.
Mazkur shartlar asosida voyaga yetmagan shaxsni jazo qo’llamay turib 
tuzatish mumkinligi haqida xulosaga kelinsa, uni javobgarlikdan ozod qilib ishini 

---

191 
ko’rish uchun voyaga yetmaganlar ishlari bo’yicha idoralararo komissiyaga 
topshirish mumkin. 
Voyaga yetmagan tomonidan ijtimoiy xavfli qilmishning birinchi marta 
sodir etilganligi 18 yoshga to’lmagan shaxsni jinoyatchilik yo’liga to’la kirib 
ketmaganligini ko’rsatadi. Agar jamoatchilik yoki boshqa ta’sir choralari 
qo’llanilishi naf keltirishi mumkinligiga jinoyat-protsessual harakatlarini olib 
boruvchi mas’ul xodimlar ishonch bildirishsa yoxud mehnat jamoalari kafilligi 
berilsa, voyaga yetmaganni to’g’ri yo’lga solish mumkin bo’ladi.
Jinoyat sodir etish vaqtida shaxsning 18 yoshga to’lmaganligi 
yengillashtiruvchi holat sifatida belgilanadi. Hayot yo’liga endigina kirib 
kelayotgan yoshlarni jazolash yo’liga kirishimiz, ko’pincha ularning tarbiyasiga 
salbiy ta’sir ko’rsatilishiga olib kelishi mumkin. Sababi voyaga yetmaganlarni 
kelajakka munosabati romantik xususiyatlarga ega bo’lib, shu xususiyatlar ularni 
yuqori darajalarga chiqishiga motiv beradi. Ularni ba’zan bilib-bilmay qilgan 
jinoyatlari uchun qattiq jazolar berib sindirib qo’yishimiz yoshlarning kelajak 
orzularini vayron qiladi. Ularni kelajakda jamiyat uchun xavfli kimsalarga 
aylantirib qo’yadi.
Voyaga yetmaganlar tomonidan sodir etilgan qilmishning xususiyatlari 
jinoyat tarkibi elementlari bilan bog’liqdir. Jinoyatning ob’ekti, ob’ektiv tomoni, 
sub’ekti va sub’ektiv tomonlari bilan bog’liq holatlar qilmish to’g’risida tasavvurni 
shakllantirishga yordam beradi. Qilmishning inson hayoti, jinsiy erkinlik, atrof 
muhit, tinchlik va xavfsizlik kabi ob’ektlarga qarshi qaratilganligi, to’g’ri qasd 
bilan, ko’pchilik uchun xavfli bo’lgan usullarda amalga oshirilganligi kabi 
xususiyatlar javobgarlik va jazodan ozod qilinishiga bevosita ta’sir o’tkazadi.
Aybdorning shaxsi masalasi jinoyat sodir etishga moyilligi, notinch oilada 
voyaga yetganligi, nosog’lom ijtimoiy muhit ta’sir qilganligi, atrofdagilarga 
munosabati yoki jinoyat sodir etishga majbur bo’linganlik kabi omillarni qamrab 
oladi. Jinoyat sodir etgan voyaga yetmagan shaxsning mehnat jamoasidagi yoki 
o’qish joyidagi faoliyati uning shaxsiga oid ma’lumotlar jamlanishiga yordam 
beradi. Agar mehnat jamoasi yoki o’qish joyida namunali xulqqa ega bo’lib, 

---

192 
o’zining yaxshi jihatlarini ko’rsata olsa, bunday hollarda unga nisbatan kuzatuvni 
yo’lga qo’yish orqali xulqining o’nglanishiga ishonish mumkin.
Ishning boshqa holatlari jinoyat sodir etilishida katta yoshli dalolatchilarning 
ta’siri, jabrlanuvchining faol harakati qilmish sodir etilishiga sabab bo’lganligi, 
og’irlashtiruvchi yoki yengillashtiruvchi kabi holatlarni qamrab oladi. Ishning 
boshqa holatlari voyaga yetmagan shaxsni jazo qo’llamay turib tuzatish 
mumkinligi haqida xulosaga kelish uchun muhim omil bo’ladi. Agar shunday 
xulosaga kelinsa, ish voyaga yetmaganlar komissiyasiga topshiriladi.
Jinoyat kodeksi 87-moddasining ikkinchi qismi voyaga yetmaganlar 
tomonidan uncha og’ir bo’lmagan jinoyatni birinchi marotaba sodir etish yoki 
ijtimoiy xavfliligi katta bo’lmagan jinoyatni takror sodir etishning yuqoridagi 
shartlar asosida jazodan ozod qilinishi asoslarini o’zida aks ettirgan. Besh yildan 
ortiq bo’lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi ko’zda tutiladigan 
jinoyatda yoxud ijtimoiy xavfi katta bo’lmagan jinoyat takror sodir etilishida 
birinchi qismdagi shartlar mavjud bo’lsa, sud tomonidan jazo o’rniga majburlov 
chorasini qo’llash masalasini ko’rib chiqishi kerak bo’ladi.
Sud tomonidan jazo o’rniga majburlov choralarini qo’llash masalasini 
ko’rib chiqish uchun voyaga yetmaganning rivojlanishda o’z tengdoshlariga 
nisbatan ortda qolganligi hamda o’z qilmishining mohiyatini to’la ravishda anglab 
yetmasligi ham asos bo’lib xizmat qiladi. Aqliy rivojlanishda yoshiga nisbatan 
ortda qolganlik aqli zaiflik, surunkali ruhiy kasallik kabi shaklda bo’lsa, voyaga 
yetmagan shaxs javobgarlik va jazodan kasallik tufayli ozod qilinishi lozim. 
Bunday holda tibbiy yo’sindagi majburlov choralari qo’llanilishi amalga oshiriladi.